Prelego de Dr-o Blazio Vaha
Tempo: 28-03-2024.
Az előadás témája: Zamenhof nyelvtervezetei, ahogy maga bemutatta, és ahogy az utódai láttatják ezeket.
----------------------------------------------------------------------------------
Prelego de Paulo Kozsuch
Tempo: 29-02-2024.
Temo: Renkontoj inter mia vivo kaj la historio de Esperanto.
Az előadás témája: Találkozások életem és az eszperantó története között.
--------------------------------------------------------------------------------
Prelego de Andi Ottrok
Tempo: 25-01-2024.
Temo: Kial mi daure estas Esperantisto?
Az előadás témája: Miért vagyok még mindig eszperantista?
---------------------------------------------------------------------------------
Prelego de Horváth krisztián
Tempo: 21-06-2023.
Temo: Kelkaj vortoj pri la hungarlandaj Esperantaj lernolibroj aperintaj inter 1898-1989.
Az előadás témája: Pár szó az 1898-1989 között megjelent magyar eszperantó tankönyvekről.
---------------------------------------------------------------------------------
Prelego de Ertl István :
Tempo: 24-05-2023.
---------------------------------------------------------------------------------
Prelego de Dr-o Blazio Vaha :
Tempo: 29-03-2023.
ĉi tie vi povas aŭdi kaj vidi en la video la prelego de Révész Sándor:
Tempo:23-02-2023.
----------------------------------------------------------------------
La unua parto de prelego de Palma-Csiszár-Salomon je la 25 -a Novembro en 2021.
Temo: Pri diversaj lingvoekzamenoj dum kaj post la pandemio
Dum la prelego de la 25-a de novembro 2021 por EDE mi parolis pri tri ekzamentipoj, kiuj ligiĝas al Hungario kaj pri kiuj iel mi respondecas.
Unua parto – pri la dulingva hungara-Esperanta lingvoekzameno Origó
Kelkaj vortoj pri mi. Mi estas denaska lernanto de Esperanto, mi lernis ĝin de mia patro kiel infano. Mi diplomiĝis en universitato ELTE pri Esperanto kaj la itala lingvo kaj literaturo en 2002, sed jam en 2001 mi komencis instrui Esperanton, unue en la lingvolernejo de László Szilvási. En la sama jaro Oszkár Princz, tiutempa respondeculo pri dulingvaj ekzamenoj Origó, petis min partopreni en la korektado de la skribaj taskoj. Ni fondis kun mia edzo malgrandan entreprenon en 2000, kie ankoraŭ nun mi laboras, sed mia ĉefa tasko estas ekzamenado, korektado, preparado de ekzamenaj taskoj pri Esperanto, foje ankaŭ provlegado de lernolibroj.
La unua ekzamentipo pri kiu mi volas paroli estas la dulingva hungara-Esperanta Origó ekzameno. Fakte tiu ekzameno pri Esperanto ekzistas jam de la jaro 1966 en Hungario, tiam kun la gvido de doktoro Ferenc Jáki. La aktuala nomo de la ekzamena centro estas ELTE Origó Nyelvi Centrum (https://www.onyc.hu/) , ni povas traduki ĝin kiel Ekzamena Centro Origó. Ĝi estas la plej malnova lingvoekzamena centro de Hungario, pli frue oni nomis ĝin ELTE-ITK, sed temas pri la sama instituto, kiu prizorgis ankaŭ la UEA-KER ekzamenojn. En tiu ekzamena centro eblas ekzameniĝi pri la plej multaj lingvoj en Hungario, se mi bone kalkulas pri 30 lingvoj, inter kiuj estas ankaŭ Esperanto.
Oni distingas inter grandaj lingvoj (angla, germana – jare 12 sesioj), mezgrandaj lingvoj (franca, hispana, rusa, itala - jare 5-6 sesioj) kaj malgrandaj lingvoj (serba, slovaka, rumana, sveda, armena, ĉina, japana, ktp. – jare 1-2 sesioj). Tio ne dependas de la parolantoj de la lingvo en la mondo, sed pri la interesiĝo de hungaroj por ekzameniĝi pri tiuj lingvoj. Esperanto jam de longe estas nomata mezgranda lingvo, kvankam la nombro de sesioj ŝanĝiĝadis. Oni adaptis la sistemon Origó al la Komuna Eŭropa Referenckadro en 2006. Eblas ekzameniĝi je B1, B2 kaj C1 niveloj pri ĉiuj 30 lingvoj. La dulingva ekzameno Origó estas tute la sama por la grandaj kaj mezgrandaj lingvoj kaj la rumana kaj slovaka, sekve estas akurate difinita kia devas esti la ekzameno pri Esperanto. Ekzemple inter la temoj ne rajtas aperi movadaj demandoj, nur lingvaj. Mi transprenis la respondecon pri Esperantaj dulingvaj Origó ekzamenoj en 2008. Mia tasko estas organizi la laboron de la korektantoj kaj parolaj ekzamenantoj, prizorgi la taskarojn, testi la novajn taskojn kaj verki raportojn pri ilia funkciado.
En 2010 aperis mia libro ĉe la eldonejo Akadémiai Kiadó kun la titolo „Eszperantó írásbeli nyelvvizsga” (Esperanta skriba lingvoekzameno) kun plifruaj ekzamenaj taskaroj. Tiam la taskoj estis 1. Traduko el la hungara al Esperanto, 2. Traduko el Esperanto al la hungara, 3. 50 plurelektaj gramatikaj taskoj, 4. Skribado de letero kaj 5. Tekstokompreno. La ekzamensistemo tamen iom post iom ŝanĝiĝis, lastfoje en novembro de 2016. Malaperis la taskoj „Traduko el la hungara al Esperanto” – por la kandidatoj la plej malfacila tasko, kaj malaperis la 50 gramatikaj testoj. En la nova eldono de la libro de 2017 aperis du pliaj taskoj: Plenigo de trua teksto kaj verkado de komento al mallonga opinio. Ekzemplajn taskarojn oni povas trovi ankaŭ en la reto:
https://www.onyc.hu/uploads/dokumentumtar/file_exercise/81/eszperant_B2honlaprajav.pdf
La registaro faris decidon en 1996 pri tio, ke ĉiuj studentoj de superaj lernejoj devas trapasi lingvoekzamenon por povi transpreni sian diplomon. La motivo de tiu decido estis ĉefe tio, ke hungaroj tre malbone parolas fremdajn lingvojn kompare al aliaj eŭropanoj. La interesiĝo pri Esperantaj lingvoekzamenoj komencis vere kreski ĉirkaŭ 2001 kaj atingis la pinton en 2007 kun jare 6016 kandidatoj.
Kial estis malfacila la lingvolernado por hungaroj tiutempe?
- la hungara esence diferencas de aliaj eŭropaj lingvoj, apartenas al alia lingvofamilio
- dum la socialisma tempo oni rajtis lerni nur la rusan (kaj kelkloke Esperanton)
- post la reĝimŝanĝo de 1989 mankis bonaj lingvoinstruistoj pri aliaj lingvoj
- lingvoinstruistoj ofte forlasis sian postenon, ĉar per lingvoscio eblas salajri pli aliloke
La studentoj relative rapide malkovris Esperanton, kiel lingvon, kiu estas pli rapide ellernebla ol aliaj. Kvankam Esperanto neniam estis nomata „granda lingvo” en la ekzamena centro, tamen estis monatoj, kiam ni havis pli ol 200 kandidatojn, same aŭ eĉ pli ol por la germana.
Kiuj elektis Esperanton?
- ĉefe personoj, kiuj ne sukcesis ellerni la anglan aŭ alian lingvon
- kiuj bezonis la lingvoekzamenon tre urĝe
- kiuj havis tre malmultan tempon
- speciala tavolo de pli aĝaj personoj, kiuj decidis fini universitaton jam havante laboron kaj familion, esperante ricevi pli altan salajron, kiun oni certigis al diplomitoj
Kiom da personoj ekzameniĝis sukcese pri Esperanto inter 2001 kaj 2021?
Kvankam la ekzaktan nombron estas malfacile kalkuli pro diversaj kialoj, verŝajne ni ne tro eraras, se ni diras, ke ĉirkaŭ 35000 personoj trapasis sukcese Esperantan B2 nivelan lingvoekzamenon en tiu periodo.
Pri la kalkulado kaj statistikoj vidu la sekvajn artikolojn:
Ivano Bujdosó: Esperanto-parolantoj en Hungario, en revuo Esperanto, 2010.12.
László Szilvási: Malgranda fina venko kaj velko en Hungario, en la Ondo de Esperanto, 2021.07.
Statistikojn pri lingvoekzamenoj vi povas vidi ĉe https://nyak.oh.gov.hu/
Kio okazis pro la pandemio?
En 2019 okazis 7 sesioj pri Esperanto (januaro, marto, aprilo, majo, junio, septembro kaj novembro). En 2020 januaro trapasis la skriban ekzamenon 136 personoj, en marto 143.
En aprilo la ekzameno ne okazis, la ekzamena centro fermis por du semajnoj. Tamen ili plu laboris kaj tre rapide evoluigis kaj akceptigis elektronikan version de sia ekzameno. Ili faris kontrakton kun la eldonejo Akadémiai Kiadó, kiu havas rete uzeblan vortaron pri la angla, germana, hispana, rusa, itala kaj franca. Do, pri ĉiuj grandaj kaj mezgrandaj lingvoj de la instituto krom Esperanto. Mi vane diris, ke ankaŭ pri Esperanto ekzistas bonaj retaj vortaroj, oni diris, ke la nova programo por reta ekzamenado povas trakti nur unu tipon de vortaro, sekve kandidatoj por Esperanta ekzameno devas atendi ĝis oni permesos denove organizi ĉeestajn ekzamenojn.
En 2020 majo okazis reta ekzameno nur pri la supre menciitaj lingvoj. La kandidatoj de la aprila kaj maja Esperanta lingvoekzameno devis atendi kaj tiel por junio jam amasiĝis 222 personoj.
Intertempe la registaro serĉis solvon, ĉar multaj studentoj ne povis trapasi lingvoekzamenon pro la ĉeso de la ĉeestaj lingvokursoj kaj la fermo de la ekzamenaj centroj. Oni decidis, ke ĉiu kiu trapasis/trapasos sian ŝtatekzamenon ĝis la 31-a de aŭgusto 2020 povos ricevi sian diplomon sen lingvoekzameno. Tiel ricevis sian diplomon ne nur tiuj, kiuj ŝtatekzameniĝis en 2020, sed ankaŭ tiu granda amaso, kies diplomo „devis resti” ĉe la universitatoj en la antaŭaj jaroj, ĉar ili ne sukcesis trapasi lingvoekzamenon eĉ post pluraj provoj. Oni taksis, ke tiu decido helpis al ĉirkaŭ 75000 homoj. Komparu tion al la 35000 personoj al kiuj helpis Esperanto.
Kio okazis poste?
Post kiam malaperis la devo, la ekzameniĝemo forte malkreskis. El la 222 kandidatoj por la junia Esperanta ekzameno restis nur 33. Por septembro anoncis sin 39 personoj, por novembro 36. La direktorino de la instituto supozis, ke ne plu estos interesiĝo pri Esperanto kaj ŝi porponis, ke anstataŭ la pli fruaj sep sesioj jare estu pri Esperanto nur du, kiel por la malgrandaj lingvoj.
Ili proponis marton kaj novembron. Tio estintus tre maloportuna pro pluraj kialoj. La lingvokursoj pri Esperanto kutime daŭras nur 3-4 monatojn kaj ili preparas por specifa sesio. Estus vere malagrable, se post la fino de la kurso oni devus atendi ankoraŭ monatojn por povi ekzameniĝi. Aliflanke se iu ne sukcesas sian ekzamenon, tiu devus atendi 7 monatojn por la sekva ebleco. Fine mi sukcesis konvinki la estraron, ke en 2021 estu almenaŭ tri sesioj: marto, junio kaj septembro.
La nombro, de kandidatoj iom multiĝis, sed ne tro. Multaj pli fruaj instruistoj kaj kursdvidantoj devis ĉesi la instruadon de Esperanto pro manko de interesiĝo. La studentoj esperis, ke la ŝtato denove rezignos pri la postulo de lingvoekzameno. Por 2021.03. ni havis 53 kandidatojn. La skriba ekzameno bonorde okazis la 6-an de marto, sed la 11-an de marto la parolaj ekzamenoj jam ne povis okazi pro la nova ondo de la pandemio. Oni ŝovis la daton de la ekzameno al la lasta tago de marto, ĉar en aprilo jam estintus alia sesio. Tamen la ekzamenoj ne povis okazi en marto. Oni proponis al la kandidatoj aŭ retan parolan ekzamenon en aprilo aŭ atendi ĝis junio.
Ĉifoje ĉar la skriba ekzameno jam okazis papere, ankaŭ pri Esperanto oni povis fari retan parolan ekzamenon kun speciala permeso. Mi tre ĝuis la unikan eblecon. La reta ekzameno okazis tra Zoom, krom la ekzamenantoj kaj la kandidato ĉeestis iam ajn atingebla teknika helpanto, sed estis nenia problemo. Bedaŭrinde tia reta ekzameno en la instituto ne plu eblas pri Esperanto, ĉar kiam ne estas pandemio oni ne povas fari, ke duono de la ekzameno okazu rete, la alia skribe.
Pro la nova ondo de pandemio la studentoj denove esperis helpon. Iliaj reprezentantoj asertis, ke 25000 homoj ne povis trapasi la lingvoekzamenon kaj tiel ne povos transpreni jarfine la diplomon. Tio estas iom stranga se ni komparas la nombron al la 75000 homoj, kiuj amasiĝis dum jardekoj, ne dum nur unu jaro. Krome la eblecon de reta lingoekzameno intertempe pluraj ekzamenaj centroj ellaboris kaj ankaŭ la privata trareta lingvoinstruado funkciis tute kontentige. Tamen la studentoj atendis kaj esperis, kaj ĝis ne evidentiĝis, ĉu ili devos fari lingvoekzamenon ili ne pretis ekviziti lingvokursojn. Fine la ŝtato cedis.
Tiel en 2021.06. ni havis 45, en 2021.11. ĉirkaŭ 50 kandidatojn. Tio estas entute en 2021 150 kandidatoj kompare al pli fruaj 2-3000, aŭ foje eĉ 5-6000. Bonŝanco en la malbonŝanco estas, ke monate 50-60 kandidatoj estas tute simila nombro al tiu de aliaj mezgrandaj lingvoj, kiel la rusa, hispana, itala kaj franca. Fine mi sukcesis konvinki la estraron, ke por 2022 estu 5 ekzamenaj sesioj pri Esperanto, kiel pri la aliaj mezgrandaj lingvoj de la instituto. Ĉu ni havos pli da kandidatoj, tio estas alia demando. Ja la ondoj revenadas, kaj la studentoj esperas plu anstataŭ lerni.
----------------------------------------------------------------------------------
PRELEGO de JOZEFO HORVÁTH je la 28-a en Oktobro de 2021.
Kaptiloj de la pensado
Kaptiloj de la pensado (malfacilaĵoj de la ekkono de la vero)
1) La vero havas plurajn flankojn Por iom plastike prilumi, pri kio mi volas paroli, permesu al mi rakonti tre saĝan hindan fablon: Iam antaŭ longe estis vilaĝo, kie vivis nur blinduloj. En iu tago alvenis vojaĝanto el fora mondoparto, veturante sur elefanto. Kiam li rakontis al la homoj, de kie kaj sur la dorso de kia besto li alvenis, ĉiuj tre miris, ĉar neniam ili aŭdis pri elefantoj. Ili do petis la vojaĝanton, ke li montru la beston al la ses plej saĝaj homoj de la vilaĝo, multe spertintaj maljunuloj, por ke ili scipovu rakonti al la aliaj, kia Dio-kreaĵo estas elefanto. La vojaĝanto do kondukis la saĝulojn al la elefanto, por ke ili povu funde trapalpi ĝin. Farinte sian taskon, la maljunuloj revenis al la loĝantoj de la vilaĝo, por rakonti, kia besto estas elefanto. La unua, en kies manojn venis dum la palpado la orelo de la elefanto, parolis jene: – Nu, estas facile priskribi, kia estas la elefanto; ĝi estas kiel grandega folio, aŭ eble plie senĉese moviĝanta lantapiŝo. La dua, al kiu okazis palpi la dentegon de la elefanto, indigne interrompis lin: – Tio estas sensencaĵo! La elefanto estas ja kiel dikega lanco! Sed li ne povis fini la frazon, ĉar ekkriis la saĝulo, al kiu plej proksimis la rostro de la elefanto: – Pardonu min, sed estante saĝuloj vi babilas evidentajn stultaĵojn! La elefanto estas ja sendube boao! La sekva saĝulo, kiu konatiĝis kun la vosto de la elefanto, nekontente intermetis: – Mia saĝa kolego iom troigas, ĉar la elefanto estas ne boao, sed plie io simila al longa ŝnuro. Sed tio indignigis la sesan saĝulon, kiu palpis la flankon de la elefanto: – Ha, aserti ion tian! Vi estas sensciaj kiel infanoj! Eĉ blindulo povas ja vidi, ke la elefanto estas granda moviĝanta monto! Kaj kio estas la instruo el ĉi tiu fabelo? La vero havas multajn facetojn, flankojn. Oni do bezonas ekkoni ĉiujn ĉi flankojn, por juĝi iom proksime al la vero.
2) La sama afero povas esti kaj bona, kaj malbona Oni facile diras pri aferoj, okazadoj kaj fenomenoj, ke tio estas bona aŭ malbona. La vero estas ĝenerale, ke la sama afero povas esti samtempe bona kaj ankaŭ malbona. Por ekzemplo mi mencias la tranĉilon, kiun oni uzas utile ĉiutage en la kuirejo kaj en multegaj situacioj de la vivo. Sed per la sama ilo oni povas ankaŭ mortigi homon. Do se ni volas esti pli proksima al la vero, ni bezonas precizigi: iu afero, okazado aŭ fenomeno estas bona aŭ malbona inter difinitaj cirkonstancoj. Por diri ekzemplon ankaŭ el la spirita sfero: ambicio estas ĝenerale bona, ĉar ĝi progresigas la homan agadon. Tamen oni ne dirus, ke la ambicioj de Hitler aŭ Stalin estis io bona, utila kaj fruktodona por la homaro. Do vero ne povas ŝvebi en la aero, oni bezonas priskribi ankaŭ ĝian situon en la realo. Sen tio la vero estas nekaptebla.
3) Kaŭzoj povas esti ne nur raciaj Se ni serĉas kaŭzojn, ni ĝenerale serĉas raciajn kialojn. La realo ne estas tiel simpla: en la agado de la homoj ludas gravan rolon ankaŭ emociaj motivoj. Por diri ekzemplon: antaŭ eble jaro eksplodis politika skandalo, iu grava politikisto sieĝis junulinon kun malprudaj proponoj kaj sendadis al ŝi obscenajn fotojn pri si. Oni ĉi tie vane serĉas racian kialon, kvankam la ulo estas politikisto kaj agadas – almenaŭ en la politiko – laŭ raciaj konsideroj. La kaŭzo ĉi tie do kuŝis en la emocioj aŭ instinktoj de la politikisto, kiuj ofte gvidas ankaŭ niajn agojn, anstataŭ prudentaj pripensoj.
4) Spertoj same povas esti kaj bonaj, kaj malbonaj Oni ofte bazas siajn agojn sur spertoj. Laŭ spertoj mi eliras sur la straton, kaj ne kredas, ke tegolo povus fali sur mian kapon, aŭ aŭto surveturus la trotuaron renversante, eventuale mortigante min. Laŭ spertoj mi fidas mian amikon aŭ la superbazaran kasiston, kaj mi ne kontrolas iliajn agojn. Tamen jes ja, povas okazi, ke ekglitas tegolo de sur tegmento, kaj ĝi trafas ĝuste mian kapon, aŭ aŭtomobilo hazarde kuras sur la trotuaron kaj mortpuŝas min. Ankaŭ amikoj kaj superbazaraj kasistoj povas ja trompi min. Do spertoj, rutino estas utilaj en la plej multaj kazoj, sed ne ĉiam. Spertoj estas kiel tranĉiloj aŭ ajnaj rimedoj: ofte bonaj kaj utilaj, sed kelkfoje ankaŭ malutilaj. Kontrolo devas esti. La vero kelkfoje estas nur ŝajna, kontrolo kelkfoje povas esti utila.
5) Kaj liberalismo, kaj konservativismo estas bona Iom simile estas en la politiko. Oni elektas al si ian ideologion aŭ ideologiecan konvinkiĝon. Kelkaj ĵuras, ke la sola progresiga tendenco en la politiko estas liberalismo, aliaj ĵuras pri la ĉiosava forto de konservativismo. Se mi estas liberala, mi diras: liberalismo estas bona, ĉar ĝi celas la liberecon de la individuoj, la senmalhelpan disvolviĝon de la homa personeco, de la homaj agadoj. Se mi estas konservativulo, mi asertas, ke la pruvite veraj valoroj estas konservendaj. Kial elpensi novajn manierojn, procedojn kaj ideojn, kiam la malnovaj jam pruvis dum jarcentoj sian taŭgecon, kaj la novaj ankoraŭ ne. Nu jes, sed kion diri pri la jakobena diktaturo, la kruelaĵoj de la revolucioj, kiuj ĝermis ja el la liberalismo aŭ pri la senkontrole libera regado, en la fono, de supernaciaj entreprenoj, kiujn interesas nur la propra utilo kaj eĉ iom ne la komuna bono. Kaj kion diri pri la konservativismo, kiu retenis multajn landojn en Eŭropo en feŭdismo, kiam en la sama kontinento ekiris flora ekonomio kaj disvastiĝis la parlamentismo. Kion diri pri la konservativismo de Sovetio, kiu ne permesis libere disvolviĝi la popolojn en sia influsfero. Ni hungaroj spertis ofte la restarigon de malnovaj politikaj reĝimoj. Mia idealo estas la mezepokaj civitoj, kie regis libereco, sed nur ĝis limo, kie ĝi ne malutilis al aliaj individuoj kaj la komunumo. Liberalismo kaj neliberalismo (aŭ ni povas diri ankaŭ konservativismo) estas, same kiel tranĉilo, kaj bona, kaj malbona. Kiam liberalismo transpaŝas la limon, post kiu ĝi povas malutili al individuoj, organizoj aŭ komunumoj, ĝi estas malutila, same konservativismo, se ĝi bremsas la progreson, la komunan utilon, ĝi fariĝas damaĝa kaj danĝera. Prijuĝi ambaŭ sen koni la cirkonstancojn, en kiuj ili efikas, ne havas sencon. Do absolutigi unu aŭ la alian kondukas al tre falsaj konstatoj kaj asertoj.
6) Skemoj, lernitaj elde nia ĉirkaŭaĵo Kiam ni kreskas, senkonscie ni studas kaj imitas nian ĉirkaŭaĵon, transprenas ties ideojn, idealojn, kondutformojn, valorsistemon. Dum oni estas infano, tio estas komprenebla. Sed plenkreskinte, kaj havante plenan mensan kapablon, oni povas kaj ankaŭ devas repensi, rekonsideri ĉi tiujn valorojn, ĉar ili povas facile miskonduki nin kaj kovri la veron. Kiel bonan ekzemplon mi mencias la ŝakistan familion Polgár. La patro ne permesis al siaj filinoj viziti la lernejon, ĉar tie oni edukas al certa mondovido, mondkoncepto, ne lasante eblon al la infanoj mem decidi pri la valoroj, kiujn ili poste volas sekvi. Goethe diris Genie ist vielleicht nur Fleiß. Genio estas eble nur diligento. László Polgár diris, genio estas edukado, tia edukado, kiu lasas libera la vojon al la propraj pensoj. László Polgár diris, ke en organizita instruado kaj edukado oni donas al la infanoj rigidajn pensostrukturojn, kadrojn de pensado, ŝablonojn, kiujn poste la plenkreskulo aplikas ankaŭ tie kaj tiam, kie kaj kiam estus bezonata libera pripenso de la aferoj. Geniuloj elpaŝas el ĉi tiuj kadroj, flankenmetas la ŝablonojn, kaj tiel venas al novaj rekonoj kaj malkovroj, per aliaj vortoj al la vero.
7) La lingvo kelkfoje kaŝas la veron Permesu al mi rakonti anekdoton, kiu tamen iom prilumos, pri kio mi volas paroli. Britaj scienculoj konstatis, ke la naturo estas justa: kiu estas blinda, tiu pli bone aŭdas, kiu estas surda, tiu pli bone vidas, ĉe kiu unu gambo estas pli mallonga, la alia estas pli longa. La lingvo estas peranto de pensoj, konceptoj, sen lingvo ni ne komprenus unu la alian. Tamen lingvo kelkfoje kaŝas la veron antaŭ nia pripensado. Mi diras ekzemplon: kion vi komprenas sub la sintagmo „letero sen sendanto”? Ĉu tion, ke oni ne skribis la nomon de la sendanto sur la koverto, aŭ ke neniu sendis la leteron, ĝi kuŝas tie sen esti sendita, aŭ eventuale anoniman leteron? Ĉiu tri interpretoj eblas. Sed tio estas eble nur ludo kun la vortoj. La vere gravan problemon kaŭzas la vortoj sen precizaj difinoj. Kion kompreni ekzemple sub la vortoj naciismo, ŝovinismo, patriotismo? Kiu el ili havas pozitivan enhavon? Verŝajne patriotismo, tamen kelkaj kontraŭdiros kaj asertos, ke patriotismo kontraŭ internaciismo estas malprogresa, ĉar preferas unu landon, unu popolon kontraŭ la tuta homaro. Aŭ se ŝovinismo egalas malutili al aliaj nacioj favore al la nia, kion do signifas naciismo? Ĉu ĝi interpretendas kiel amo al siaj lando, nacio malutile al aliaj landoj kaj nacioj, aŭ simple nur patriotismo? Internaciismo povas esti tre danĝera, vidu la historion de Sovetio aŭ de komunismo. Tamen UN ne povus estiĝi sen internaciismo, internaciismo necesas, por malhelpi internaciajn konfliktojn. Ĉu ekspluatado estas malbona? Certe vi diros, ke jes. Sed ankaŭ impostopagado estas speco de ekspluatado, ĉar ĝi perforte forprenas de oni parton de la kontraŭvaloro de onia laboro. Sed sen impostoj ŝtatoj, komunumoj ne povas funkcii, kaj se ili ne funkcias, fariĝas ĥaoso terura. Do se ni diskutas pri aferoj, kiel ekz. politiko, ni devas difini kaj redifini la nociojn, do kion ni komprenas sub certaj nocioj, sen tio nia diskuto fariĝas interparolo de surduloj, nura sensencaĵo.
8) La sidpunkto determinas la starpunkton Se oni estas membro de partio, organizaĵo, komunumo ktp, oni malgraŭvole transprenas ties valorojn, vidpunktojn, opiniojn malgraŭ tio, ke eventuale li havus pri io aŭ tio alian opinion. Bone ni spertas tion ĉe la politikaj partioj. Antaŭ nelonge okazis, ke partioj, deklarintaj sin demokratiaj, akceptis, manke de pli bona, la kandidatigon de homo, kiu malkaŝe ne konfestis tiajn principojn. Opoziciuloj ofte kontraŭvoĉas eĉ tiam, se io koincidas kun iliaj celoj nur pro tio, ke la propono venas de la registaro, kaj kompreneble, ankaŭ inverse: la registaro ne akceptas ion nur pro tio, ke ĝin proponas iu opozicia partio. Ambaŭ flankoj metas falsajn lensojn antaŭ la okulojn. Por la malutilo de la homoj, kiujn ili reprezentas, por ne paroli pri pli grandaj damaĝoj.
9) Pars pro toto (parto anstataŭ la tuto) aŭ inverse Totum pro parte (tuto anstataŭ parto) Por diri ekzemplon: mia najbarino diras, ke „la apude loĝantaj ciganoj estas tro laŭtaj, malpuraj, ŝtelemaj, mallaboremaj. Nu jes, la ciganoj estas ja tiaj.” Alia konato mia diras: „mi havas ciganan kolegon, li estas pli laborema, preciza kaj helpema ol iu ajn en la fabriko. Kaj oni diras, ke la ciganoj estas mallaboremaj!” La vero estas, ke estas tiaj kaj ankaŭ ĉi tiaj ciganoj. Mi dirus: dependas, do la afero dependas de konkretaj kazoj. Se mi ne sukcesas aĉeti kafon en la vendejo, kaj diras, ke ĉi tiu vendejo valoras neniom, neniam plu mi aĉetos tie, mi ne pravas. Kaj se en la alia vendejo mi povas aĉeti la kafon, mi diras: jen bona vendejo, ĉi tie oni povas ĉion aĉeti – mi same ne trafas la veron. Ĉiu vendejo povas havi mankojn. Do tro rapida prijuĝo surbaze de kelkaj faktoj ne ebligas ĝeneraligon, kaj ĝenerala aserto povas havi esceptojn. Ambaŭ logikaj procedoj estas ĝustaj: sekve deduktado, do fari konkludon el la tuto pri partoj, kaj inverse induktado: konkludi el apartaj faktoj pri io ĝenerala. Tamen ili ne devas esti absolutigaj.
10) Aŭtoritato kaj kontrolo Se ni aŭdas opiniojn, starpunktojn de personoj, konsiderataj de ni respektindaj, fidindaj, ni ofte senkontrole transprenas iliajn konceptojn. Sed aŭtoritato estas neniam garantio pri la vero. Ni bone konas el la historio: grandaj pensuloj kaj scienculoj asertis longe, ke la tero estas plata, ĝis venis homo, kiu reviziis la aserton. Ankaŭ en la ĉiutaga vivo ne malutilas akcepti la opiniojn de eĉ aŭtoritataj personoj kun prudento, eventuale kontrolo.
11) Prijuĝo de personoj Ofte ni falas en la eraron, ke ni prijuĝas personon surbaze de unu aŭ du ecoj, trajtoj. Personeco neniam estas nigra aŭ blanka, sed transira inter ĉi tiuj nuancoj. Se ni konsideras nur unu econ, kiu ne plaĉas al ni, ni povos ami kaj respekti neniun homon. Ni mem devas decidi, kiuj ecoj estas gravaj por ni, kaj se la plimulto de la ecoj ne estas al ni simpatiaj, eble tiam ni rifuzu tiun personon. Multaj tre valoraj homoj havas kelkajn ne plaĉajn aŭ malagrablajn ecojn. Mi ne rifuzas mian afablan, helpeman, bonkoran najbaron nur pro tio, ke li fumas, kaj mi ne ŝatas tabakfumon. 12) Politika ĝusteco, respekto de sentemo de aliaj homoj Nuntempe oni multe parolas pri politika ĝusteco, kun angla mallongigo PC, en la gazetaro kaj publika interkomunikado. La principo de politika ĝusteco kaj respekto al la sentemo de aliaj homoj estas aprobataj de ĉiuj demokratie pensantaj homoj. Oni skribu kaj parolu ĝustajn informojn, kaj ĉiufoje oni respektu la sentemon de aliaj homoj pri ties valoraĵoj (religio, politikaj konceptoj, mondpercepto, mondovido ks.). Sed se la politika ĝusteco kaj la respekto al sentemo vualas faktojn aŭ ne lasas ilin veni en plenan lumon, ambaŭ estas kontraŭproduktaj kaj atingas la malon de la celita efiko. En la senco de politika ĝusteco oni ne diru duonverojn, ne prisilentu kaŭzintojn de krimoj aŭ maljustaĵoj, oni ne miskonduku la informkonsumantojn pri faktaj situacioj. Ne estas malrespekto al la sentemo de islamanoj, do politike malĝuste, se oni eldiras aperte, ke ŝario ne estas akordigebla kun la demokratia koncepto de eŭropanoj, ke eŭropanoj havas alian opinion pri la rajtoj de virinoj ol islamo.
13) Mensogo per prisilento de fakteroj Por multaj ne estas klare aŭ almenaŭ konscie, ke prisilento de kelkaj konsisteroj de faktoj estas propre mensogo, ja per tio ni miskondukas nian partneron. Tiel ankaŭ politika ĝusteco estas mensogo, se ĝi pakas la faktojn en tiel nomatan konsumeblan formon. Kiel ekzemplon permesu al mi diri duspecan komunikadon de novaĵo en la gazetaro: „Maljunulino estas murdita de sia najbaro en Parizo” ni legas en la ĵurnalo. Nu, sufiĉe ĉiutaga evento en tiel granda urbo – ni povus komenti. Sed la ĵurnalo – eble pro politika ĝusteco – ne disvolvis la tutan veron, kiu sonus jene: „Sudana enmigrinto islamista murdis sian najbarinon, judan maljunulinon.” La afero aspektas nun tute alie, ĉu?
14) Firma konvinkiĝo – fojfoje rekonsiderenda Firmaj konvinkiĝoj estas tre utilaj, ili gvidas nin en malfacilaj situacioj, orientas nian agadon, tamen kelkfoje ni devas rekonsideri ilin. Povas esti, ke evidentiĝos, ke la cirkonstancoj ŝanĝiĝis, ke ni ne estas ĝuste informitaj, ke novaj faktoj estas malkovritaj. Firma konvinkiĝo estis la plateco de la tero tra multaj jarcentoj, sed sekve de novaj malkovroj oni devis ŝanĝi ĉi tiun teorion.
15) Instinktoj, emocioj ofte superskribas la prudenton Ni devas decidi, kio gvidu nin: ĉu instinktoj kaj emocioj, kiuj ofte misgvidas nin, eĉ eventuale puŝas nin en pereon, aŭ la prudento, prezentanta racian eliron, savan solvon. Ofte ni ne konscias, ke neraciaĵoj direktas niajn paŝojn, la pento estas jam malfrua, kaj la malutilo povas esti tre granda, kaj la utilo (kontentigo de niaj momentaj deziroj) tre efemera. Kompreneble, per tio mi ne volas diri, ke oni debatu sen emocioj, emocioj estas ja praktike ne ekskludeblaj el homaj agadoj, kaj la manko de ardo certagrade ankaŭ bremsas la argumentadon. Sed emocioj ne devas superregi la racion en la debatoj.
16) Aserto kiel aksiomo Aksiomoj estas utilaj helpiloj de nia pensado. Aksiomoj estas supozoj, kiujn ni akceptas tre verŝajne veraj. La scienco, filozofio, ideologioj, religia kredo baziĝas sur aksiomoj. Se nenio kontraŭdiras aksiomon en la praktiko kaj teorio, oni bone kaj utile povas uzi ĝin, kaj bazi sur ĝi argumentadon, agadon, konceptojn, ideologiojn, religiojn. Ĉe kontraŭdiro oni devas tuj ekzameni ties ĝustecon. Ankaŭ en la ĉiutaga praktika vivo ofte ni falas en la eraron, ke ni starigas aserton kiel aksiomon, sur kiu poste ni bazas niajn tutajn argumentadon, konduton, kaj kio kontraŭdiras ĝin, ni prenas per si mem por malvero. Plej multe oni eraras, se tiel oni procedas.
17) Ofendo, brulmarkado, klasifikado ne povas esti argumentoj en diskuto Ofendo, brulmarkado, arbitra klasifikado estas malebligantoj de ĉiaj diskutoj. Se ni renkontas tian konduton, estas laŭcele tuj ĉesigi ĉian debaton, ja ĝi havas nenian sencon. Al tiaj manifestiĝoj oni ne havas kontraŭrimedojn, krom tuj ĉesigi tian diskuton. Kontraŭofendo, brulmarkado niaflanke kaj rebata klasifikado ekskludas la esencon de ĉiaj debatoj: la racian argumentadon, kiu nur sola povas konduki nin al la vero.
EHV-vortaroj
EHV: Esperanto – Horváth – Vortaro
Statistiko: EHV EO-HU-vortaro:
kapvortoj: 18.623
derivaĵoj: 90.016
leksikaj unuoj: 108.639
ekzemploj: 47.080
leksikaj unuoj+ekzemploj: 155.719
EHV HU-EO-vortaro (malnete preta):
kapvortoj: 81.941
derivitaj signifoj: 23.735
leksikaj unuoj: 105.676
ekzemploj: 87.767 leksikaj
unuoj+ekzemploj: 193.443
Kelkaj vortoj pri la EHV EO-HU-vortaro
La naskiĝo de la vortaro
La kerno konsistis vortolisto el ĉ. 1000 eroj. La redaktanto de la elektronika vortarserio La Vortaro, B. Vivier petis min kontrollegi vortaron kunkombitan el franca-hungara kaj franca-Esperanta vortolistoj. Ĉar ĝi evidentiĝis absurda misnaskito, mi rekreis la liston surbaze de la Esperanta parto. Plue ĉi tiun liston mi pliampleksigadis per aldono de novaj elementoj kolektitaj el miaj legaĵoj kaj observado de la parola lingvouzo. La ĉefa celo estis konsistigi tradukistan vortaron por la propra uzo. Dum mia laboro min multe stimulis partopreno en la verkado de la Hungara-Esperanta mezvortaro de Szerdahelyi-Koutny, iniciatita de István Szerdahelyi, krome la redaktado de la hungara parto de Reta Vortaro (ReVo). Kaj pli malfrue la kompilado de Bildvortaro de Esperanto, kunredaktita kun Petro de Smedt.
La karaktero de la vortaro
La vortaro funkciis ekde eko kaj dum sia disvolviĝo nur en elektronika formo. La diversaj vortarlegaj programoj difinis ĝian ĉiaman strukturon, kiu laŭnecese plurfoje ŝanĝiĝis. Mi esprimas mian koran dankon al Bernard Vivier, Gábor Deák Jahn, Gábor Bata, József Sárosi kaj Eric d’Hondt, kiuj ebligis per siaj legoprogramoj la rapidan kaj komfortan uzadon de la vortaro. La propre elektronika karaktero de la vortaro kaj la fakto, ke ĝi pliampleksiĝadis per propra kolektado kaj partopreno en la redaktado de la menciitaj vortaroj rezultigis, ke la vortolisto ne estas produkto de konscia kompilado, ĝi egale entenas elementojn gravajn por averaĝaj legantoj kaj por ili malpli gravajn terminojn, kio ja ne ĝenas en okazo de elektronike uzata vortaro. La kvanta pliiĝo de la vortaro kaj la postuloj de ĝiaj uzantoj necesigis post certa tempo kompari ĝin kun NPIV, kaj surbaze de ĉi tiu korekti kaj kompletigi ĝin. La novredaktado ne sekvis fidele la strukturon de NPIV. Mi konsideris pli celtaŭga organizi la vortartikolojn en jena, por hungaraj uzantoj pli konvena maniero:
1. ĉefvorto,
2. derivaĵoj el la ĉefvorto,
3. kunmetaĵoj kun maldekstra ĉefvorto,
4. plusendo al kunmetaĵoj kun dekstra ĉefvorto.
Ĉe la malkovro de la sencokampoj helpas pluraj ekzemplaj sintagmoj. La vortaro celas priskribi la faktan lingvouzon, do ĝi ne pretendas esti normiga. Ĝi ne deziras preni starpunkton en diskutoj pri neologismoj kaj skemismo kontraŭ naturismo. Sed ĝi estas ne tute priskriba, ĉar en certaj okazoj ĝi plusendas al variantoj konsiderataj kiel normaj aŭ preferindaj. Laŭ postulo de certa rondo de uzantoj prezentiĝis neceso eldoni la vortaron paperforme. Ĝia novredakto, pli konforma al ties libra karaktero postulus tro grandan laboron, tial la elektronika origino postlasis siajn spurojn sur la papera eldonaĵo. Kompreneble okazis certaj modifoj kompare kun la elektronika formo, ĉefe ĉe ĉi lasta eldono, ekz. forlaso de genraj taksonoj, reduktado de specionomoj al bazaj taksonoj, unuvolumigo per tildigo de la radikoj ktp. Ĉi tiuj ŝanĝoj tamen ne tuŝas esence ĝian uzvaloron.
Kunlaborantoj
La vortaro havas propre nerektajn kunlaborantojn. Plej multe dankindas la redaktaktantaro de Reta Vortaro, precipe ties dissendolisto (S. Pokrovskij, B. Wennergren, C. Minnaja, B. Pabst, J. Finkel, J. Vaŝe, M. Bavant, R. Corsetti, D. Gabinski, W. Pusch, T. Flores, M. Malovec, S. Cyprich, P. Peeraerts) kaj Petro de Smedt. János Kossey, Eric d’Hondt multe postkorektis, József Sárosi helpis ĉe programado. Tamen ne eblas listigi la nomojn de tiuj, kiuj per propraj materialoj, ideoj, proponoj kaj korektoj helpis mian laboron.
Jozefo Horvath esperanto@vortaro.hu
------------------------------------------------------------------------------------
Esperanto-politik-filozofia PRELEGO de EUGENO MACKO je la 25-a en Aprilo de 2021.
Dialogiko de esperantista diplomato
Esperanto-politik-filozofia prelego kiu okazis je la 25a de marto 2021 en ZOOM, organizita de EDE-HU en Budapesto, estas audebla kaj videbla ankau rete en la YouTube, en 2partoj de la prelego:
La dialogiko estas necesa metodo por esperanto kaj por diplomatio. La tasko de ambau estas la solvo de la komprenproblemo. Kiu povas sincere nur tiam okazi, se ni la aliojn ne volas nur pri nia propra vero konvinki, sed ni provas ankau ilian veron kompreni. Tio superiras la klasikan dialektikon kaj deziras la novan dialogikan pensadon.
Char mi jam okupighas nun pli ol 45 jaroj kun la dialogika pensado, eble estas komperenebla, ke mi chie, en chio kaj che chiu, serchas la dialogikon. Nun, lastfoje mi trovis interese similan uzadon de dialogiko en diplomatio kaj esperanto.
Kiam la kompreno kaj uzado de dialogiko, jam precipe en la politiko estighis necesa. Sed bedaurinde tiu neceseco estas nur malofte komprenata. Plej ofte funkcias ankorau la „konvinka dialektiko“ en la komunikado, kvankam la maniero de la nova pensado montrighis neforshoveble necesa.
En la venonta prezentajho mi volas montri al la ligitecoj de esperanto kaj diplomatio, en la konkreta uzado de dialogiko.
En la aktuala politiko troveblas multe da ekzemploj por la neceseco de la superpasho la klasikan pensadon. Tia estas jus la rezulto de la Usonaj balotoj, kiuj pro la venkhisterio ne povas atingi akcepton. Kvankam chi tie estus nur fakte necesa envidi la klasikajn alternativojn.
Kaj tie apartenas ankau tiu alia frapanta ekzemplo: Ekzistas tiel primitivaj simplifigoj de la pensado, kiuj reduktas la realecon al, nigra-blanka alternativo. Ofte ni povas legi, ke Obama (estinta prezidanto) kaj Harris (la nuna vicprezidantino) estas nigraj.
Tiuj „komunikfakuloj“, jhurnalistoj, reporteroj, kiuj tielmaniere skribas, estas kolorblindaj? De tiuj neniu estas nek nigra, nek blanka. Se ni poli bone chirkaurigardas en la mondo, tute blankaj au tute nigraj homoj ech ne ekzistas. Kun digno esprimite, ili ambau reprezentas nuntempe, la plej altan shtupon de la dialogika sintezo de la homaro.
Tia de la realeco disa pensmaniero, apartaenas al la klasiko de la pasinta epoko. Ideoj, idealoj, idelogioj, deziroj, prerogativoj, falsas la realecon, kiuj en la estinteco jam ankau antaue okazis multe da problemojn. Konvinkeco, pri la nur propra vero, sen chiu alia alternativo, jam ankau ghis nun en la historio, okazigis sensolveblajn konfliktojn.
Samtempe montrighis en nia estanteco la limoj de la konvinka dialektiko, precipe en la internacia politiko. Kiam la grandpotencoj ne plu povis unu la alian per deviga potenco konvinki, tiam aperas la diplomatio en tute nova kvalito. Kiam en la politiko ghi superpashas sian, ghis nun klasikan taskon.
Ne plu estas kontentiga, la alian popolon, shtaton, kulturon, nur pro tio eble nur suprajhe ekkoni, ke poste pli bone povus esti eluzita, povus esti trompita, plej ofte ghis facila regado. Ni diru malferme kaj rekte, la chefa tasko de konsulejoj en fremdaj shtatoj estis spionado.
Ech ne tiel longe, antau ch. tridek jaroj komencis la nova (eble mi povas diri) „dialogika diplomatio“. La unuaj pashoj al la novo, komencis jus tie, kie la valoro de diplomatio senpere, antau tiu, sinkis al kruelaj mensogoj. Post kiam Gorbatchov utiligante la „novan pensadon“, shanghighis profunde kaj ghenerale la manieron de la internacia politiko.
En tiu nova epoko komencis labori la esperantisto, poligloto, diplomato, Georgo Nanovfszky d-ro, kiel hungara grandkonzulo en Moskvo. Lia labortempo dauris sur tiu posteno (1992- 2005) ch. 13 jarojn. En tiu tempo de la sistemshangho esties granda bezono al personoj kiuj havis spertojn kaj sciojn ambauflanke, sed ne estis kun politika ideologio sharghitaj.
El la nuna tempa distanco kaj atentite la venintaj politikaj spertoj, estas interesa mencii, kiel estis Nanovfszky pensionigita el lia singapura grandkunsulateco, kvankam li ankorau havis plenan forton kaj multe da sperton.
Minimume por mi, se mi atentas la evoluon de la lastaj politikaj evoluoj en Hungario, ekshajnis tio, kion mi persone ankau amare devis engluti. Post kiam mia maldekstra libereco estis kiel „hejmperfido“ difinita. Sed, chu povas esti iu esperantisto alia ol maldekstliberulo?
Tiu dialogika spirito, kiu en la tempo de Gorbatchov komencis okazi, chiam pli, malrapide platighis kaj viglighis la jam antau tiel multe da suferon kauzita dialektika naciismo. Estis denove serchitaj kaj trovitaj kontrauajhoj kaj pluokazis la konvinkigaj rilatoj. Sed ni ne forgesu, la shangho okazis dialogike. Sen revolucio !!!
Kiun kelkaj stultuloj pli volonte volus havi, unu de alian sango mortigante. Kiel bone, ke ili nun ne plu estas en la multeco. Sed tamen, en la demokratio, ili ech ankorau nun povas ferii iliajn revoluciojn.
Che Georgo Nanovfszky tiu, al diplomatio necesa dialogiteco, estas jam en lia infaneco trovebla. Komencas vershajne kun la spirita influo de siaj avoj, kiuj loghis (post Trianono) en Kolozsvár. El la infaneco restas ankau la influo de la du jara komenco en la franca lernejo, al kiu li ne bonshate rememoras, sed al lia internacia sento psikologie ankau tio aldonighis.
Poste en liaj gimnaziaj jaroj li komencis okupighi kun esperanto, kiu stimulis lin okupighi ankau kun aliaj lingvoj. Tiel li evoluighis al poligloto, kiu multe helpis lin che lia posta diplomata kariero.
La esperanto sekvis lin ankau en lia tuta posta vivo. Kiel diplomato en chiu parto de la mondo, kie li turnighis, trovis ankau al esperanto parolantoj, che kiuj li chiam trafis al escepte koraj akceptoj. Li restis en la esperanto movado ghis hodiau aktiva membro, kie li ankau kelkajn funkciojn plenigas kaj flegas amikajn rilatujn. En esperanto amikaj rondoj li nomighas „Nano“.
Ne longe li eldonis libron pri lia biografio: „NANO aventuroj de multlingva diplomato en kvin kontinentoj“ Kiun notis lia longjara amiko, la fama verkisto István Nemere. La libro estas trovebla, esperante kaj hungare; che la „Alternatív Kiadó“ kaj en tradukoj en la angla, pola, rusa, franca, la germana estas survoje.
La libro estas enlitigita en la bazformo de la dialogiko. Nemere per demandoj engvidas en la temao de la parolado, al kiujn Nano senpere respondas. Tio kio chi tie precipe gravas estas, ke atentite al la maniero de la respondoj estas ekkonebla la transpasho de la klasikaj dialogoj.
Ghis en klasikaj dialogoj, ekz. Platono volas konvinki pri la vero de Sokrates, la dialogiko de la „nova pensado“ volas kompreni ankau la veron de aliaj. Kaj kio tiukaze, precipe estas interesa, ke tiu metodo proksime apartenas, kaj al la nova paca diplomatio kaj al la internacia lingvo esperanto, esence.
Che Nano troveblas kelkaj konkretaj ekzemploj por superpashi la klasikon kun dialogiko. Ni komencu kun lia senpera sintenmaniero, al kiu estis atentema lia amiko Nemere, che ilia komuna restajho en Rusio.
Che Nanofszky estas pretenda, ke kiel gheneralkonsulo, li povas konvene sinteni kun plej prominenaj personoj el la mondo, kun kiuj li ofte devis konsulti. Sed che tiuj personoj ne estas memkomprenebla, ke ankau kun simplaj homoj povas senpere rilatighi. Kun simplaj rusaj homoj li parolis, ol li estus unu de ili.
Ja, en tiu multe helpis lia perfekta lingvokono, sed kio en tiu kazo tamen ne sufichus. Devas alveni iu profunda homa sento, kiun allerni eble ech ne eblas. Au tio ekzistas, au ne ekzistas. Sed ankau tio apartenas al la profunda homa karaktero de la dialogiko.
La influo de lia profunda dialogika karaktero esprimighas aliflanke, ankau intelekte. Kiel hungara generalkonzulo en Moskvo, li volis iniciadi la komencon de unua dialogika pasho, solvi la nun jam pli ol mil jaroj dauran skizmon de kristanismo.
El la historio ni scias ke, en la jaro 1054 Keullarios patriarko kaj IX. Lepoldo papo pro religiaj diskomprenighoj kverelis kaj malbenigis unu la alian. Post tiuj tragikaj okazadoj estis la sekvo ke, ankau post kelkfoja provo pacigi la du ekleziojn ghis la hodiauaj tagoj ne sukcesis.
La partopreno de la papo II. Johano Paulo por aparteni la festajhon de la miljara ekzistado de la pannonhalma abatejo en Hungario, jam estis organizita. Al tiu okazo metis Nanofszky grandkonzulo la provon inviti la ruspravoslav patriarkon, espere, ke che la du religichefoj chifoje povus okazi historie grava manpremo.
Multe promesantaj preparighoj estis en procezo. Persone la papo kaj ankau la patriarko, ambau konsentis kun la renkonto, sed ambauflanke devis ankorau ankau en la malntaueco la kunvenoj akcepti. El Vatikano ech venis la kosento, sed el Moskvo pro la malsano de Jelcin venis la preteksto ke, la patriarko ne povas forlasi Moskvon.
Se ne tiel estighis, kiel estighis,tiam estus ebla chi foje okazigi iun miljargravan kristreligian renkontighon. Ni almetu, ke en la nuna historia tempo, ion ghenerale necesan dialogik-komunik-manieron, de kiu nia plua vivo dependas sur tiu planedo, nomita tero.
Kvankam ankau la klasika scienco jam alvenis al la ekkono, ke akceptu la necesecon de dialogiko, sed konkrete uzi, kapablas ankorau nur malmultaj. Ghoje, jam multaj volas dialogi, sed kiel tio funkcias dia-logike komprenas nur malmultaj. Plejofte estas intermiksita la dialogiko kun la dialektiko, t.e. kun la konvinkado de alioj pri „mia vero“.
Kvankam Nano persone ne apartenas al tiuj religioj, de kiuj iliajn chefreprezentantojn li volis kunorganizi al komuna manpremo, malantau de tiu provo estas supozebla la influo de esperanto kaj la diplomatio. Apude li mencias la unitarian protestantkristanan apartenecon de liaj avoj, kun profunda homa respekto, kiu atingis lin tra la edukado de liaj gepatroj.
En tiu „Nano“ libro trovighas, ne nur la dialogformo, sed ankau la transpasho de la klasikaj dialogoj en dialogika spirito. Kiu signifas, ke la la dialektiko estas transpashita. Ghis kiam la esenco de klasikaj dialogoj estas la konvinko pri la vero, la nova dialogika pensado lasas malferma la veron, t.e. ne bremzas la pluevoluon kun iu eterna klasika vero.
En tiuj Nano-dialogoj estas, pasho por pasho, sekvebla inter du amikoj la atento al aliulo, jam en la formigho de demandoj, al eble ne ofendi lin. Tiu estas la dialogika formo, kiu nuntempe en la internacia diplomatio necesas, se ni volas antauiri en la solvo de la problemoj. Che la konzulo Nanofszky tiu metodo trovis al praktika, ech necesa uzebleco.
En la nuntempa internacia politiko, „la dialogika metodo“ ne estas nur iu „diplomata ghentileco“ sed „necesa sintenmaniero“ , al urgha solovo de internaciaj problemoj. Al tiu necesas la dialogika kompreno de la historio. Kio nuntempe ne estas simpla tasko, char ghis nun la historiaj okazadoj estis ekskluzive nur en dialektikaj kontrauajhoj skribitaj. Pri tiu la aliaj shtatoj, popoloj, precipe estis kiel malamikoj, ofte nur kiel militkontrauuloj prezentitaj .
Al tiu necesas la superpashoa de la dialektika pensmaniero, kun la nova dialogika pensado, tiel en la komprenado de la historio, kiel ankau en la internacia politiko. Tiu transpashproceso komencis jam antau 2-3 cent jaroj en la arto kaj en la socio, de kiu la egzitencneceseco montrighis en nia estanteco.
En la libro de „Nano“ estas trovebla la konkreta uzado de ambau. La diplomatio de la internacia politiko, kunligite kun la arto, kiu altrovighas duflanke, en du amikaj rilatoj estantaj esperantistoj. La arte kreita (artefarita) lingvo, kiu la klasikan ligvistikon dialogike transpashis.
Uzante de la literaturisto István Nemere, simile kun la dialogika metodo de esperanto, transpashante la klasikan historion en lia romanstile skribita „Historio de Hungario“, arte aplikas la manieron de la dialogiko. Li ne alprenas nur unuflankan pozicion, kiel ni jam alkutimighis en dialektikaj historiaj skribajhoj, sed li atentas ankau la intereson de alia flanko.
Sammaniere trapashis lia junagha kaj ankau nuna amiko, Nanofszky György diplomato, konzulo, en la internacia politiko la klasikon. Same kiel lia amiko, jam kiel juna gimnaziisto, venis kun esperanto en interrilato, kiu entuziasmigis lin kaj poste tutvive estis ekzistencie influita. En tiu „Nano“ libro retrovighis ambau amikoj, en la uzo de la dialogika pensmaniero, en konkreta kaj profunda verka apliko.
Che Nano mem estas ankau, pasho post pasho trovebla la dialogiko. Ne nur en lia esperanto, sed konkrete ankau en lia politika kaj scienca aplikado. Nuntempe iu diplomato bezonas jam memkompreneble kaj necese tiun pensmanieron, precipe en konzulejojn, kiam ofte en dangheraj situacioj kontrauajhoj pace devas esti solvitaj.
Kaj li ne aplikis tiun metodon nur politiknivele, sed ankau science. Char li faris lian doktorighdisertacion pri la moderna indonezia lingvo. En tiu li citas profesoron Slametmuljana:
„ Por la indonezanoj la indoneza lingvo neniam estis la antitezo de la lokaj lingvoj… kelkaj nacioj havas la rajton la indonezan pritrakti kiel la propran lingvon, char efektive kelkaj nacioj kontribuis al ghia ekesto“
Miriga estas, kiel samas la signifoj de tiuj frazoj kun la esenco de la europa esperanto, kie estas la sama dialogikeco. Sed kio ghis nun, nur por tre malmultaj nacilingvon parolantan europanojn, bedaurinde ankau lingvistojn kaj plejofte ankau esperantistojn, estighis konscia.
En la nova indoneza lingvo troveblas la superpasho de la klasiko kun dialogiko.
Kiam la antau plejbonopinianta malaja lingvo, en dialogika kunmetiteco de tielaj lingvoj, estis shanghita. Ne en kontraueco, sed en komuna kombinajho, kun la nova indoneza lingvo.
Ghuste same, kiel la europnaciaj lingvoj unu al alia kaj al esperanto rilatas. Ne nur ke, el naciaj lingvoj estas kunmetitaj, sed ankau la kontrauecoj dialogike estas solvitaj.
Ke, por Nano konscie ekshajnis la simileco inter esperanto kaj la nova idoneza lingvo, en tio multe helpis lia multlingveco. Kaj al tio, ke li evoluighis al vera poligloto, helpis al li, de la komenco la scio de eperanto.
En tiu ligiteco estas interesa mencii, ke tiu ne chiutaga scio, ne chie kaj che chiuj elachetis pozitivan impreson. Vershajne la dialektiko de la lingvoj, kiu produktas kontrauajhojn, ankau tie efikis, kie eble oni ech ne supozus.
La membroj de la parlamentana komisio, kiuj decidas la taugecon de iu grandkonzulo eksterlande, prefere elachetis nur iomete fremdan admiron, kun lia almenau 9 fremda lingvo, anshtatau veran rekonon al eksterordinara scio de tiu diplomato. Precipe fremda ekshajnis al ili la scio de esperanto kaj la simila ech pli june konstruita lingvo indoneza. Sed ke kial, pri tio oni povus multe divenprovadi.
Che kelkaj membroj vershajne, envio, jhaluzo, konkurenco, se ni restas nur che psikologio. Sed che esperanto certe alvenas – kiel jam che aliaj estis ofte spertebla, kiuj tiun lingvokonon prefere kashis, char havus negativan influon al ilia kariero – la politiko. Kiu precipe chefe, nun pli ol 130 jaroj malhelpas la necesan disvolvighon de tiu internacia lingvo.
Al la nomumo de Nanovszky kiel grandkonzulo en Moskvo chiuj tiuj retenoj ne povis efiki. Lia internacia prepariteco, kun la spertoj de lia multjara laboro che UNO en Genevo, liaj ruslandaj studentaj jaroj, ankau kun personaj ligitecoj, la perfektparolata rusa lingvo, inter aliaj aldone la parolo de la nuntempe aktuale plej parolataj diplomatiaj lingvoj, la angla kaj la franca. Li ne bezonis prisilenti lian esperatan konon. La prepariteco de lia scio estis tiel konvinka, ke kun granda vershajneco li staris sen konkuro al elekto.
Eble estas nun adekvata diri, ke la spirita mondo de Nano estas de la altiro de la lingvoj decidata, al kiuj esperanto profunde apartenas. La aliaj lingvoj tiel dirite, alvenis al la dialogika spirito de esperanto. La posta evoluo de lia egzistenco, kiu sur la linio de la internacia diplomatio, en generalkonzuleco enfluis, troveblas tiu spirita influo.
Unu ekzemplo estas lia sinteno al la rusa lingvo, kiun li altgrade alproprighis inter alie dum la studado che la universitato en Moskvo, sed la dialogika rilato al tiu lingvo originas de lia ruslingvoa instruisto el Budapesto. De kiu li lernis, ke chiu lingvo havas sian veran belecon, sendepende de tio, chu en kiu politika rilato ni staras al tiu popolo kiu ghin parolas. Tiu opinio estis tre grava precipe tiam, kiam Hungario suferis sub sovjeta okupo.
En la ligiteco kun la poligloto kaj espeantisto Nanofszky, estus konvena montri al la diferenco, inter la vera multlingveco kaj la poliglotismo. Al komprenhelpo ni povas preni la dialogikan rilaton de esperanto al aliaj lingvoj.
Multlingveco devus regi ekz. en la Europa Unio. Kvankam tiu proklamo, en la realeco plu regas la klasikdialektika hierarhio. Char vere multlingva egalrajteco en la EU efektive ne povas egzisti, ghis kiam, prefero kaj konkuro regas inter diversfortaj partneroj. Kie el 25 rekonataj lingvoj por malgrandaj restas nur malmulte da shancoj al akcepto. En tiu maljusta diverzeco povus helpi iu neutrala internacia lingvo, ke estu rekonata la unika valoro de chiu lingvo.
Che Nano estas egzemple trovebla la dialogiko. Ne nur kiel iu teorio, klopoda volo, bela parolado, sed konkreta uzo per esperanto kaj diplomatio. Simila ekzemplo estas nur malofte trovebla, en tiu konvena kunligiteco. Kvankam en nia estanteco tiu estighis esto-necesa pens- kaj sintenmaniero.
Char, se ni volas plue resti sur tiun teron nomita planedo, ni devas dialogike rilati unu kun alia, anshtatau de la ghis nuna konvikdialektiko, kiu en la historio gvidis precipe al kvereloj kaj milito. Tiel restas nur la dialogika diplomatio tio, kio plu estas uzebla por la politiko en la internacia komunikado.
Nu jes, kaj por tio necesus iu demokratie internacia lingvo, kiun la kumunikadpartioj egalshance, komune povus kompreni kaj kun tiu komprenighi.
Mi dankas por Via atento:
Eugeno Macko
Dipl. Ing, Dr. Phil.
Egy eszperantista diplomata dialogikája
A diplomáciának meg az eszperantónak is a dialogika a szükséges metódusa. Mindkettő feladata a megértés megoldása. Ami őszintén csak akkor történhet, ha a másikat nem csak igazunkról akarjuk meggyőzni, hanem megpróbáljuk az ő igazát is megérteni. Ez felülmúlja a klasszikus dialektikát és az új dialogikus gondolkodást igényli.
Mivelhogy a dialogikus gondolkodásból promováltam, talán érthető, hogy mindenben, mindenhol és mindenkiben a dialogikát keresem, most amikor ennek a megértése és alkalmazása, különösen a politikában szükséges lett. De ami sajnos még mindig kevésbé van megértve és alkalmazva. Leginkább még a klasszikus „meggyőző dialektika“ van a kommunikációkban használva, holott a dialogikának az új gondolkodási módja halaszthatatlanul szükséges lett. A következő kimutatásokban a diplomáciával és eszperantóval kapcsolatban, szeretnék rámutatni a dialogika konkrét alkalmazására.
Az aktuális politikában is számos példa található a klasszikus gondolkodás átlépésének szükségességére. Itt van pont most az US - amerikai választások eredményei, mely a győzelem hisztériája miatt nem tud elismeréshez jutni. Habár itt még csak klasszikus alternatívákat kellene ténylegesen belátni.
Ide tartozik egy másik kirívó eset: Vannak olyan klasszikus leegyszerűsítések, melyek az összetett valóságot, a „fehér-fekete“ gondolkodás primitív alternatívájára redukálják. Többször is olvashatjuk, hogy Obama (volt elnök) meg Harris (mostani alelnök), feketék. Hát azok a kommunikációs „szakértő“ zsurnaliszták, riporterek, melyek ilyesmit írnak, színvakok? Ezeknek egyike se, se nem fekete, se nem fehér. Ha jobban szétnézünk a világban, teljesen fekete vagy fehér ember nem is létezik. Méltósággal kifejezve, mindkettőjük inkább az emberiség fejlődésének jelenlegi, dialogikus szintézis magasabb fokát képviselik.
Ilyen meg, a realitástól eltérő gondolkodási mód, a múlt klasszikájából ered. Ideák, ideálok, ideológiák, kívánságok, kiváltságok, hamisítják meg a valóságot, melyek a múltban már eddig is tragédiákat okoztak. Meggyőződés, a csakis saját igazságáról, minden alternatíva nélkül, már eddig is megoldhatatlan konfliktusok eredménye lett a történelemben.
Ugyanakkor jelenünkben megmutatkoztak a meggyőző dialektika határai, különösen a nemzetközi politikában. Amikor a nagyhatalmak nem tudják egyik a másikat erőszakkal meggyőzni, itt jelenik meg a diplomácia teljesen új minőségében, amikor a politikában átlépi az eddigi klasszikus feladatát. Többé nem kielégítő a másik népet, államot, kultúrát csak azért, legalább is felületesen megismerni, hogy utána minél jobban ki lehessen használni, be lehessen csapni, leginkább az uralkodásig. Mondjuk ki egyenesen, egy idegen országban a konzulátusok fő feladata a kémkedés volt.
Nem is olyan régen, talán kb. harminc évvel ezelőtt kezdődött meg egy új, mondhatnám „dialógikus diplomácia“. Az első lépések az új felé, pontosan ott kezdődtek, ahol a diplomácia értéke közvetlen az előtt, csak a képmutató hazudozásig süllyedt. Azután, amikor az „új gondolkodást“ alkalmazva, Gorbacsov megváltoztatta alapjába véve az egész nemzetközi politikát.
Ebben az új korszakban kezdett dolgozni az eszperantista, poliglott, diplomata Nanovfszky György dr., mint Magyarország nagykövete Moszkvában. Munkássága ideje alatt ezen a téren (1992-2005) kb. 13 éven keresztül. Nagy szükség volt ilyen emberekre a rendszerváltás időszakában, akinek mind a két oldalon tapasztalata és tudása volt, de nem volt politikai ideológiával megterhelve.
Ebből az időtávlatból és az utána következő politikai tapasztalatokat figyelembe véve, érdekes megemlíteni, miként lett Nanofvszky, a szingapúri nagykövetségből nyugdíjazva, habár még teljes erővel és sok tapasztalattal rendelkezett. Legalább is nekem, az utóbbi politikai „fejlődést“ figyelembe véve Magyarországon, feltűnt az, amit nekem is keserűen le kellett nyelnem, miután balliberális beállítottságom „hazaárulónak“ lett definiálva. Hát, és mi lehet más valaki, ha eszperantista, mint balliberális?
Az a dialogikus szellem, amely Gorbacsov idejében megindult lassan mindjobban leapadt és felélénkült a már annyi szenvedést okozott dialektikus nacionalizmus. Ellentétek lettek megint keresve és találva, majd folytatódtak a meggyőző viszonyok. Habár ne felejtsük el, a váltás dialogikusan történt. Revolúció nélkül!!! Amit sok eszetlen, inkább szívesen látott volna, egymást véresen öldökölve. Na, milyen jó, hogy azok mégse vannak többségben. De a demokráciában nekik is meg van engedve, hogy legalább ünnepeljék a forradalmaikat.
Nanofvszky György- nél ezt a diplomáciához szükséges dialogikus beállítottság fejlődését már gyermekkora óta követni lehet. Kezdődik valószínűleg a nagyszülei szellemi hatásával, akik (Trianon után) Kolozsváron éltek. Habár nem közvetlenül (mint nálam Szabadkán), de a nemzetköziség tudatosodása bizonyára hozzá is eljutott. (Aki ilyet nem élt meg, valószínűleg meg sem érti miről beszélek.)
Gyerekkorából marad még a két első évi Francia iskolában való kezdése, amire nem szívesen emlékszik, de a nemzetközi hatás megérzésére pszichológiai jelentőségű lehetett. Utána nem érte váratlanul, kellemetlen érzéssel, a kötelező orosz nyelv tanulása, mint a többi iskolatársánál. Majd gimnáziumi éveiben kezdett el eszperantóval foglalkozni, amely a többi nyelvek tanulására ösztönözte, úgyhogy többnyelvű poliglottá fejlesztette magát, ami a későbbi diplomata karrierjében sokat segített.
Az eszperantó a további életében is követte. Mint diplomata a világ minden részén, ahol megfordult eszperantót beszélőkre is talált, akiknél mindig különösen szívélyes fogadtatásban részesült. Az eszperantó mozgalomnak mai napig is aktív tagja maradt, melyben több funkciót is betöltött és baráti kapcsolatokat tart. Eszperantó baráti körökben „Nano“-nak hívják.
Nemrégen életrajzáról egy könyvet adott ki: „NANO Egy soknyelvű diplomata kalandjai öt kontinensen“. Melyet fiatalkori barátja, Nemere István híres író jegyzett le. Megkaphat: eszperantóul, magyarul ISBN 978 963 918927 0 az Alternatív Kiadónál, fordításokban is angolul, lengyelül, oroszul, franciául, a német fordítás folyamatban van.
A könyv a dialógika alapformájába van beleágyazva. Nemere kérdések feltevésével vezet be a megbeszélés témájába, melyekre Nano közvetlen feleletekben válaszol. Ami itt különösen fontos, hogy a válaszok módjára figyelve, felismerhető a klasszikus dialógok meghaladása. Míg a klasszikus dialógokban, pld. Platon-nál Szókratész igazáról akar meggyőzni, az „új gondolkodás“ dialogikája a másik igazát is meg akarja érteni. Ami meg ebben az esetben különösen érdekes, hogy ez a módszer szorosan, úgy az új diplomáciához, mint az eszperantóhoz is lényegesen hozzátartozik.
Nano-nál található több konkrét egyszerű példa a dialogikával való klasszika átlépésére. Kezdhetjük közvetlen viselkedési modorával, amire barátja Nemere figyel fel, egy közös Oroszországi tartózkodásuk alkalmával. Nanofvszkynál elvárható, hogy mint főkonzul, megfelelően tudjon viselkedni a világ legprominensebb személyiségeivel, akikkel többször is tárgyalt. Ami azonban ilyen embereknél nem mindennapi, hogy egyszerű emberekkel is közvetlenül tudjon bánni.
Egyszerű orosz emberekkel úgy beszélt, mintha ő is egyik közülük lenne. Persze abban a perfekt nyelvtudása sokat segített, ami azonban egy ilyen esetben mégsem lenne elég. Hozzá kellett hogy jöjjön egy mély emberi érzés is, amit talán megtanulni nem is lehet. Ez vagy van, vagy nincs. De ez is a dialogika alapos emberi mélységéhez tartozik.
Mélyen fekvő dialogikus karakterének hatása, intellektuálisan is többféleképpen kifejezésre jut. Mint magyarországi generál konzul Moszkvában, kezdeményezett megindítani egy első dialógikus lépést, feloldani a kereszténység közötti, most már több mint ezer éve tartó szakadást. A történelemből tudjuk, hogy 1054 –ben Keullariosz pátriárka és IX. Leó pápa vallási nézeteltérések miatt összevesztek és egymást közösen kiátkozták. Ennek a tragikus következménye lett, hogy bár többszöri próbálkozások után, a mai napig sem sikerült a két egyházat kibékíteni.
A pannonhalmi apátság ezer éves fennállásának évfordulója alkalmából 1996-ban, II. János Pál pápa részvétele már meg volt szervezve. Ez alkalomra tett kísérletet Nanofvszky nagykövet, meghívni az orosz pravoszláv pátriárkát, abban a reményben, hogy a két vallásfő, ez alkalommal történelmi jelentőségű kézfogása valósuljon meg.
Sokat ígérő előkészületek voltak folyamatban. Személyesen a pápa és a pátriárka is, mindketten beleegyeztek a találkozóba, azonban mind a két oldalon, még a háttérben levő gyülekezeteknek is bele kellett volna egyezniük. Vatikánból meg is jött az engedély, azonban Moszkvából Jelcin betegségét találták kifogásnak, amiért a pátriárka nem hagyhatta el Moszkvát.
Ha a volna, ott nem lett volna, ez alkalommal megtörténhetett volna, egy évezredes jelentőségű keresztény vallási találkozás. Tegyük hozzá, hogy a jelen történelmi idejében, valami általánosan is szükséges dialogikusan kommunikatív módusz, amitől a további létünk ezen a bolygón, amit földnek nevezünk, függ.
Hol maradt annak a zsidó fiatalembernek a megértése, aki saját népét azért árulta el, hogy az egész emberiséget megváltsa. Ezért a klasszikától, magát a keresztre engedte feszíteni. Aminek az egyszerü igaza, teljes érthetöséggel, a történelmi jelenben bizonyosodott be. Mert ha mindenki engedi magát keresztre feszíteni, nem marad senki aki keresztre feszít. Tehát a lét megmarad - ha szabad akarattal a létet választjuk. De ha mindenki klaszikus hösként gyözni akar, az emberiség kiirtja magát és a végén csak egy marad - de mint ember csak ketten létezhetünk.
De, ha még a keresztények sem értik meg ezt az egyszerü igazságot, mit kezdjenek ezzel azok, akik még mindig a klasszikus viselkedési formákban hösiesen bíznak és hisznek? Siralmas, mennyire sikerült a klasszikának a kereszténységet elfordítani, vagyis nem azt láthatni, ami valóban mutatkozik, hanem csak azt, amit „én akarok“.
Habár a klassziukus tudomány is eljutott oda, hogy belátja a dialogika szükségletét, de konkrétan hasznáni mégis csak nagyon kevesen képesek. Örvendetesen már sokan dialógot akarnak folytatni, de hogy az miként müködik dia-logikusan, azt még kevasen ismerik. Leginkább össze van tévesztve a dialogika a dialektikával, vagyis a másikat meggyözni akarással az „én igazságomról“.
Habár Nano személyesen nem tartozik ezekhez a vallások egyikéhez sem, melyeknek az egyházfőit kézfogásra szerette volna összehozni. E próbálkozása mögött, főleg az a motiváció feltételezhető, amely az eszperantó és a diplomácia hatáskörébe tartozik. Mellékesen megemlíti nagyszülei unitárius protestáns keresztény valláshoz tartozásukat, mély emberi tisztelettel, mely szülei nevelése által hozzá is eljutott.
A hatás az eszperantón keresztül közvetve is feltételezhető, a keresztény vallás szkizmájában. Konstantinápoly és Róma szétválása után, kb. 5 száz év múlva a protestantizmusba, majd kegyetlen vallásháborúkba ömlött, mely az európai testvérháborúk két világháború provokálásában folytatódtak. Miután a 20. század második felében, tapasztalva lettek az ilyen módú viszonyok határai. Ami az eszperantót már megjelenése óta foglalkoztatatta.
Ekkor jelent meg megint az a viselkedési forma, amely a kereszténység kiindulópontjában kezdődött, de a történelemben holokausztig fajult el. Habár a zsidó-keresztény dialógus megindult még ez az elfajulás előtt, de a bekövetkező katasztrófát már nem tudta megakadályozni. Ebben a viszonylatban különösen érdekes, hogy, ugyanabban az időben kezdődött, az új dialogikus gondolkodás és az új nemzetközi megértési nyelv ajánlata, az eszperantó. Mindkettő zsidó- keresztény dialogikus szellemi hatást tartalmazva.
Ezek után mutatkozott meg, ennek a gondolkodási módnak a szükségessége jelenünkben, amely a politikai diplomáciában, úgy mint a vallások dialógusában nyilvánult meg. Persze ide tartozik, mindjárt az eleibe a keresztény-zsidó dialógus, a különböző keresztény szétválások és a szekták dialógusa, majd a különböző világvallások egymásának dialógikus megközelítése. Mely a természethez, Isten teremtményének , általános dialogikus viszonyának szükségletes megnyilvánulásban jelenik meg.
Nemcsak a dialog-forma található ebben a „Nano“ könyvben, hanem a klasszikus dialógok átlépése dialogikus szellemben. Ami annyit jelent, hogy a dialektikát túlhaladja. Míg a klasszikus dialógoknak a lényege, az igazság meggyőzéséről szól, az új dialogikus gondolkodás nyitva hagyja az igazságot, vagyis a továbbfejlődést nem gátolja meg valamilyen „örökös“ klasszikus igazsággal.
Ezekben a „Nano“ dialógokban, két barát között, lépten-nyomon követni lehet a másikra való figyelmet, már a kérdések formálásában is, ügyelve a másiknak nehogy megsértésére. Ez az a dialógus forma, amely jelenünkben a nemzetközi politikában szükséges, ha tovább akarunk jutni a problémák megoldásában. Nanofszky konzulnál ez a módszer praktikus, sőt szükséges alkalmazásra is tudott találni.
A jelenlegi nemzetközi politikában ez a „dialogikus módszer“ nem csak „diplomatikus udvariasság“, hanem „szükséges viselkedési mód“, a nemzetközi problémák sürgős megoldásához. Ennek kiegészítésére szükséges a történelem dialogikus megértése is. Ami jelenleg nem is olyan egyszerű feladat, miután eddig a történelmek kizárólag dialektikus ellentétekben voltak leírva. Ezek szerint más államok és népek leginkább, mint ellenségek sokszor, mint háborús ellenfeleknek lettek bemutatva.
Ezeket az eddigi viszonyokat kell teljesen átinterpretálni, hogy a nemzetközi politikában a béke megteremtéséhez használhatóvá legyenek. Nagy munka vár a dialogikus gondolkodású képességgel rendelkező történészekre. Olyan faktumokat kell előhozni a múltból, melyek a népek közös tulajdonságait reprezentálják és a békés együttélését elősegítik. A múltba meg azokat elsüllyesztetni, amelyek ellenségeskedéshez vezettek.
Ehhez szükséges a dialektikus gondolkodási mód átlépése az új dialogikus gondolkodással, úgy a történelem felfogásában, mint a nemzetközi politikában. Ez az átlépési folyamat megkezdődött most már 2-3 száz évvel ezelőtt a művészetben és a társadalomban, aminek a egzisztenciális szükségessége a jelenünkben mutatkozott meg.
„Nano“ könyvében megtalálható mindkettőnek konkrét alkalmazása. A nemzetközi politika diplomáciája, összekötve a művészettel, mely két oldalról talál egymásra, két baráti kapcsolatban levő eszperantistánál. A művészileg alkotott nyelv (artefarita lingvo), mely a klasszikus lingvisztikát is dialogikusan átlépte.
Alkalmazva Nemere István irodalmi művésztől, hasonlóan az eszperantó dialogikus módszerével, meghaladva a klasszikus történelmet. „Magyarország Története“ című regénystílusú történelmi írásában, művésziesen alkalmazza a dialogikát. Nem csak az egyik oldalon foglal állást, mint ahogy megszoktuk a dialektikus történelmi leírásokban, hanem figyel a másik oldal érdekeire is.
Ugyanígy lépte át fiatalkori és mostani barátja, Nanofszky György diplomata, konzul, a nemzetközi politikában a klasszikát. Ugyanúgy, mint barátja, ő is fiatal gimnazista korában került kapcsolatba az eszperantóval, mely magával ragadta és élete következő éveit egzisztenciálisan befolyásolta. Ebben a „Nano“ könyv közös kiadásában, egymásra találnak a dialogikus gondolkodási mód konkrét és alapos alkalmazásával.
Nano-nál is lépten nyomon megtalálható a dialogika. Nem csak az eszperantójában, hanem konkrét politikai és tudományos alkalmazásában is. Egy diplomatának manapság már házbelileg szükséges ez a gondolkodási mód, különösen a követségeken, amikor a sokszor veszélyes helyzetekben, ellentéteket békésen kell megoldani.
Ő meg nem csak ezen a nívón alkalmazta, hanem tudományosan is. Vagyis a doktori disszertációja a modern indonéz nyelvről szól. Abban idézi Slametmuljana professzort:
„Az indonézek számára az indonéz nyelv sohasem volt a helyi nyelvek antitézise…Valamennyi nemzetiségnek joga van az indonézt saját nyelvének tekinteni, hiszen valamennyi nemzetiség hozzájárult annak kialakulásához.“
Elképesztő mennyire ugyanaz a jelentése ezeknek a mondatoknak az európai eszperantó lényegével, vagyis ugyanaz a dialogicitás. Ami azonban eddig még nagyon kevés nemzeti nyelvet beszélő európainak, sajnos nyelvésznek sem, de legtöbbször még eszperantistáknak sem lett tudatos.
Az új indonéz nyelvben található a klasszika átlépése a dialogikával. Amikor a legjobbnak gondolt maláj nyelv dialogikus összetételében a többi ottani nyelvek összeillesztésével le lett váltva. Nem ellentétben, hanem közös kombinációban, az új modern indonéz nyelvben. Pontosan ugyanaz a viszony, mint az európai nemzeti nyelveknek egymáshoz és az eszperantóhoz. Nemhogy csak a nemzeti nyelvek összetételéből vannak komponálva, hanem az ellentétek is dialogikusan ki vannak zárva.
Hogy Nano-nak tudatosan feltűnt az eszperantó és az új indonéz nyelv közötti hasonlóság, abban sokban elősegítette többnyelvűsége. Ahhoz meg hogy egy igazi poliglottá fejlődött, abban elejétől kezdve az eszperantó tudása segítette elő. Ebben az összefüggésben érdekes megjegyezni, hogy ez a nem mindennapi tudás, nem mindenhol és mindenkinél váltott pozitív hatást. Valószínű, hogy a nyelvek dialektikája, mely ellentéteket produkál, oda is kihat, ahol nem is lenne feltételezve.
A parlamenti komissió tagjai, akik elhatározzák egy nagykövet alkalmasságát valamely külföldi országban, inkább csodálkoztak ezen a legalább 9 idegen nyelvű felkészültségen, minthogy teljes elismeréssel reagáltak volna, e diplomata rendkívüli tudására. Különösen idegennek tűnt nekik az eszperantó, meg a hozzá hasonló, még fiatalabb újonnan konstruált indonéz nyelv. Hogy miért, azon sokat lehetne találgatni.
Egyes tagoknál, valószínűleg irigység, féltékenység, konkurencia. Hogy csak a pszichológiánál maradjunk. De az eszperantónál biztosan odajön - mint másoknál is, már sok esetben tapasztalható volt, akik e nyelvtudásukat inkább elhallgatták, mert karrierjükre inkább negatívan hatott - a politika. Ami meg főleg, most már több mint 130 éve akadályozza e nemzetközi nyelv szükséges kibontakozását.
Nanofszky moszkvai nagykövetségi kijelölésére mindezek a visszatartások nem tudtak hatni. Nemzetközi felkészültsége több éves munkájával az ENSZ-nél Genfben szerzett tapasztalataival, oroszországi egyetemi évei és személyes kapcsolatai után, perfekt orosz nyelvtudással, többek között a diplomácia jelenleg legfontosabb nyelvtudásával, angollal és franciával. Neki nem volt szüksége az eszperantót sem elhallgatni. Felkészültsége tudásával annyira meggyőző volt, hogy legnagyobb valószínűségben konkurencia nélkül állt a választásra.
Ebben az esetben még az sem volt zavaró, ami más nyugati államban, a nemzeti nyelvek ellentétei és a még akkori politikai helyzet miatt, valószínűleg inkább negatívan hathatott volna, a magas fokú orosz nyelvtudása, mivel hogy itt a moszkvai nagykövetségről volt szó. Sőt abban az időpontban, amikor fél Európában, a Szovjetunióban úgy mint Magyarországon, éppen a rendszerváltás lett aktuális. Szükség volt egy olyan személyiségre, aki kiismeri magát e történelmi idő mindkét korszakában (megint csak azt mondhatnám, dialogikusan képes elhagyni a múlt dialektikáját, de nem valami forradalmi szellemben).
Talán helyénvaló megmondani, hogy Nano szellemi világát a nyelvektől való vonzás határozza meg, ahova az eszperantó is alaposan hozzátartozik. A többi nyelvek úgymond hozzájöttek e nyelv dialogikus szelleméhez. Későbbi továbbfejlődése, egzisztenciája, mely a nemzetközi diplomácia vonalán generál konzulátusba torkolt, megtalálható ez a szellemi hatás.
Egy példa az orosz nyelvhez való hozzáállása, melyet magas fokon sajátított el moszkvai egyetemi tanulmányai során, de dialogikus viszonya ehhez a nyelvhez még budapesti orosz nyelvtanára véleményéhez fűződik. Akitől azt tanulta, hogy minden nyelvnek megvan a különös értéke és szépsége, függetlenül milyen viszonyban állunk politikailag a néphez, amely beszéli. Ez a vélemény különösen fontos volt abban az időben, amikor Magyarország szovjet megszállás alatt szenvedett.
Ebben az összefüggésben fontos lenne rámutatni az igazságos többnyelvűség és a poliglottizmus különbözőségére. Melynek a megértéséhez az eszperantó dialogikus viszonyát a többi nyelvekhez vehetjük segítségül. Többnyelvűség uralkodik pld. az EU-ban. Habár a nyelvek egyenlősége van kihirdetve, a valóságban mégis a klasszikus dialektika hierarchiája uralkodik.
Mert egyenjogú többnyelvűség az EU-ban valóban nem létezhet, amíg presztízs és konkurencia folyik a különböző hatalmi erőviszonyok között. Melyben a 25 elismert nyelv közül a kisebbeknek csak kevés az esélyük az akceptálásra. Ebben az igazságtalan különbségben tudna egy semleges nemzetközi nyelv, mint az eszperantó segíteni, hogy valóban minden nyelv egyedüli értéke és különbsége elismerve lehessen.
Nano-nál ekzemplárisan megtalálható a dialogika. Nemcsak valami teória, törekvési akarat, szép beszéd, hanem a konkrét használata az eszperantóval és a diplomáciában. Ilyen példa csak nagyon ritkán található, ebben az egymáshoz illő összetételben. Habár ez jelenünkben létszükséges gondolkodási és viselkedési módszerré vált.
A nemzetközi politikában ennek most már több mint fél évszázada megmutatkozott a szükségletessége. Azonban a klasszikus hatalom megpróbálja, amennyire csak bírja, alkalmazását a nemzetközi megnemértési zavarban késleltetni. Helyette továbbra is inkább klasszikus politikát akar folytatni.
Az eszperantó és a humanista emberszeretet az eszperantó keletkezése óta egybe tartozik. Ezt a tulajdonságot Nano már gyerekkori családi köréből magával hozta. Már szülei foglalkozásaiba is beletartozik. Apja gyermekorvos, anyja földrajz tanárnő, „Klára néni“ aki még 97 éves koráig is eszperantót tanított. Szülei keresztény hithű vallásukért a kommunista időkben is kiálltak, amiért állásuk elvesztését is elviselniük kellett.
Beleszületve ebbe a szellemi környezetbe, Nano rátalált az eszperantóra, mely a többnyelvűségén keresztül a diplomáciához vezette. A dialogikának a legmagasabb fokáig, oda ahol klasszikus dialektika határai a nemzetközi politikában megmutatkoztak. Ott ahol a dialogika szükségszerű lett.
Mert ha továbbra is a földnek nevezett bolygón akarunk maradni, dialogikusan kell hogy viszonyuljunk egymáshoz, az eddigi meggyőző dialektika helyett, amely a történelemben leginkább háborúhoz vezetett. Vagyis a dialogikus diplomácia az, ami a nemzetközi kommunikációnak a nemzetközi politikában használhatólag megmaradt.
Na persze, ott meg jó lenne egy demokratikus nemzetközi nyelv, amellyel megtudnák magunkat, a kommunikáló felek, érteni és értetni.
Köszönöm a figyelmüket
Eugen Macko, Dipl. Ing, Dr. Phil.
-----------------------------------------------------------------------------------
P r e l e g o kaj EDE kunveno
Kore invitas Vin al la venonta tre interesa prelego de Vas-Szegedy Julianna kaj poste por la labor-kunveno de EDE.
Je la 28a de novembro 2018. /merkrede/ je la 17.30 horo
Temo: Raporto pri la duonjara karatea instrua sperto en Vjetnamo
Versxajna termino el 17.30 - gxis 18.30 horo.
Poste ni dauxrigos EDE laborkunvenon.
Loko: Domo de la Kultura Esperanto Asocio
adreso:1091. Budapest, IX. Üllői strato 95. I. etagxo
La prelego okazas esperante. La programo estas publigita en la hejmpagxo de EDE ankaux (www.eszperanto.hu/ede).
Szeretettel meghívunk a 2018. november 28-án szerdán 17.30 órai kezdetű, Vas-Szegedi Julianna előadására és azt követő EDE munkamegbeszélésre.
Az előadás témája: Beszámoló a féléves vietnámi karate oktatói élményekről"
A várható időtartam 17.30-tól 18.30-ig.
Utána EDE munkamegbeszélést tartunk.
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség székhelye /cím: Budapest, IX. Üllői út 95. I.em.
Az előadás eszperantó nyelven történik. A programot a honlapunkon (www.eszperanto.hu/ede) is megjelentetjük.
Szeretettel várunk, számítunk részvételedre!
--------------------------------------------------------------------------------------
R E N K O N T I G H O E N A L S Ó Ö R S
Esperanto en la tempo de la secesio
INVITO al 2a internacia seminario en Alsooers che Balatono
pri superpasho la klasikon per esperanto
7-9 septembro 2018
Last jare ni klarigis la komprenighon pri la rilato de la arte farita lingvo esperanto al ghenerala superpasho la klasikon en la arto.
Nun ni volas montri al konkrete historia ligiteco en la tempo de la secesio.
Bonvenas histori-filozofie interesitaj esperanto parolantoj.
Se necesas, la aldonoj estos tradukitaj en la angla, germana kaj hungara.
En la seminario estos pridiskutataj kaj prilaborataj 12 pensproponoj
Eblas ankau tralegi la 2x12 diskutpunktoj de la lastjara seminario:
Adreso: H-8226 Alsóőrs , Honvéd u. 20
Mobiltelefono, el eksterlando: 0049-1525 4686475
el Hungario : 06-203163619 (nur en la tempo de la renkontigxo)
Senkosta loghado, en kvarlitaj chambroj sen partoprenkotizo, por ghis 20 personoj en la domo .
Memkompreneble, pagante eblas loghi ankau „pli lukse“, en la apudaj hoteloj.
Programskeleto:
Vendredo 07. 09. 2018
Alveno de partoprenantoj kiuj tranoktas en la domo
16.00 – 22.00 Akcepto
19.00 – 21.00 Interkona vespero kaj vespermangxo
Sabato 08. 09. 2018
08.00 – 08.30 Matenmangxo en la domo
09.00 – 09.15 Malfermo, Salutoj
09.15 – 12.00 Seminario:
Temo: Superpasho la klasikon per esperanto
12.30 – 14.00 Tagmangxo en la apuda restoracio.
14.15 – 17.00 Seminariaj diskutoj
17.00 – 17.30 Kafo aux teo pauzo
17.30 – 19.30 Aldonoj, diskutoj, sugestoj.
20.00 – 21.00 Vespermangxo en iux restoracio en la proksimeco de Alsoörs.
Dimancxo 27. 06. 2010
08.00 – 08.30 Matenmangxo en la domo
09.00 – 12.00 Priparolado de la komprenigho
12.30 – 14.00 Adiauxa tagmangxo en la apuda restoracio
Priskribo la vojagxon Budapest – Alsoörs.
Se vi alvenas al Budapest per aviadilo aux per trajno, vi devas atingi la sudan stacidomon (Déli pályaudvar) por pluvojagxi per trajno al Alsoörs.
De la flughaveno vi povas per linia buso veturi al la lasta haltejo de metroo 3, de tie veturu en la centro de Budapesto kaj sxangxu la metroon (cxe Deáktér) en direkto „Déli pályaudvar”.
(Memkompreneble eblas ankaux per Taksio atingi la bezonatan stacidomon, nur tio nature kostas pli ol la publikaj veturiloj)
En la „Déli pályaudvar” acxetu bileton gxis Alsoörs. Dum tage, preskaux ciun hxoron iras la trajnoj en tiu direkto.La vojajxo dauxras 2-2,5 hxorojn, dependas per kiu trajno vi vojagxas. Cxe la lago Balatono ofte haltas la trajno, atentu ke vi gxuste eltrajnigxas.
En Alsoörs post la eltrajnigxo iru el la stacidomo al la cxefa strato, turnigxu maldekstren kaj post cxirkaux 200 metroj turnigxu dekstre en la „Máy János” strato. Iru monte kaj la 5a strato maldekstre estas la „Honvéd u.”. Numero 20, la lasta domo dekstre en la strato estas la renkotejo.
Okazis en Alsooers je la 25-27a augusto 2017, de EDE-hu estis organizita la unua seminario, pri la Superpasho la klasikon rilate al esperanto.
Resumo:
La kunvenon partoprenis 12 personoj kun anoj de 6 landoj: Brazilio, Francio, Germanio, Anglio, Serbio, Hungario. Nome la personoj : Vitoria Travatos, Tierry Salomon, Bruno Salomon, Fritz Hilpert, Zsofia Korodi, Stefan Mac Gill, Eugen Macko, Pálma Csiszár, Balázs Wacha, Veronika Hée, Andrea Ruzicska.
Ghenerala titolo: Superpasho la klasikon rilate al esperanto.
Pli detale: Superpasho la europan idealismon pere de la nova dialogika pensado kaj la rilato al arte farita lingvo esperanto.
La sperto en seminario montris, ke malfacilas kompreni tiun sinten kaj- pensmanieron, tamen ke tiuj fakte jam kelkmil jaroj ankau apud la devigaj alkutimighoj ekzistis.
Sed la aktualan necesecon de la dialogika pensmaniero urghas ankau la chiutaga internacia politiko, kiam ne plu eblas pri klasik-dialektika metodo konvinki la alian kontrauulon (ekz. el Usono kaj el Nordkoreio, Trump kaj Kim Jong-un).
Tiusence esperanto estas konkreta ekshajno de dialogika pensado en la parolado kaj samtempe la superpasho de la klasiko, de kiu eblas multe lerni en la spirito de kuneco, malferme al pluevoluo.
Plej grandan malfacilajhon por kompreni la superpashon de la klasiko kaj la necesecon de la dialogiko havas personoj dungitaj en shtataj institucioj, ekz. sur klasik-naciaj universitatoj kaj ankau sciencistoj che institucioj pagitaj de shtatoj. Tio estas komprenebla. Sed la scienco kaj la libera ekkono ne povas dependi de la enshlositeco, de klasikaj rigardmetodoj.
Por montri la diferencon inter la klasika kaj nova pensado, konvenis la rimarkoj de du partoprenintoj, de la klasik-naciaj universitataj geprofesoroj:
Prof. d-ro Wacha Balázs avizis al subjekt-objekta rilato en la scienco, ke la scienco objektive ne faras ion ajn, sed la sciencista subjekto.
Jes, tiu disigo de la realecon multe helpis por la evoluo de la scienco, sed fine estis ekkonata, ke la rilato tamen ne okazis tiel. El la kerno ne ekestis per deviga salto la rikolto, sed devas la tempo esti lasita. Nia tempo jam spertis, ke la naturo ne estas perforte regebla, sed devas esti pflegata kaj protektata. Estis reale ekkonata la kuneco, de unu-de-ali-dependeco de subjekt-objekto (post la supozata dialektike kontrauajha rilato).
Tipe klasika estis la kompreno de la dialektiko de la prof-ino. d-ro VeronikaHée. Pri tezo-antitezo-sintezo kaj elsaltu la evoluo.
Tiel estis instruata la la dialektiko, kiel ununura metodo de la ekkono de la sociaj rilatoj. Kaj pri Engels ankau la naturo mem, en la iamaj socialismaj landoj. Al tiu idealisma kompreno necesis ankorau la konkreta historia sperto, kiu montris la limojn de tiu uzebleco.
Por la nova pensado de Franz Rosenzweig, estas la dialektiko nur infanludo. Jes, por la grekoj estis ankau nur konvinkludo. Hegel faris poste de ghi mordseriozan aferon.
Raporto de Eugeno Macko, gvidanto de la seminario
------------------------ ...... ------------------------
Invito al 2a internacia seminario en Alsooers, pri la
Superpasho la klasikon per esperanto
Je la 7-9a septembro 2018
Esperanto ne estas nur lingvo, sed ghi ekestis meze de la spirita dekadenco che la turnigho la 19a al 20a jarcento, kiel esperon dona propono, konstruita el elementaj pecoj de, en dialektikaj kontrauajhoj enplektite starantaj klasikaj nacilingvoj, kunmetite per dialogika solvo.
Ni volas priparoli kaj indiki la gravecon de historiaj spertoj per esperanto kaj al la tempo en kiu spirita influo ghi ekestis, ekevoluighis kaj ankau al ghia aktualeco nuntempe. La arta secesio havis decidan influon al la sinteno kaj psika stato de la homoj en la jarcentshangho. Ne estas hazardo, ke esperanto plej efike evoluighis ghuste tie kie estis plej necesa la avangarda kontraustaro al filistera moralo. Sed bedaurinde tiam ankorau nesukcese.
Novtempe ekde la 70aj jaroj ekshajnis nova intereso al la kompreno de la secesio. Ghi kunfalas kun la konsciigho la necesecon de la novan dialogika pensado en la estanteco. Jarcentshanghe che la progresintaj pensantoj, komencita sintenmaniero, al kiuj apartenis ankau esperantistoj, pruvighis la valoro per historia sperto.
Ni volas en la seminario paroli pri historiaj okazadoj, de superpasho la klasikon en la secesio, kie ekshajnis la internacieco en mezeuropo, konkrete che la „thereziana homo“, sed en naciismaj histerioj ne havis shancon por ekshajni.
-----------------------------------------------------------------------------------------
RENKONTIGXO kun la loka esperanta klubo
en Nyíregyháza
Je la 6-a de marto 2018. /lundo/ je la 17.00 horo
Preleganto: Eugeno Macko
Temo: "Por kunrestado de la Europa Unio necesas Esperanto "
Loko: Fervoja Kultura Domo
Urbo Nyíregyháza, Toldi u. 23
----------------------------------------------------------------------------
Gejunuloj lernintaj Esperanton renkontiĝos ĉe la parko BIKÁS [bika:ŝ]. Kocsárd Arató skribis, ke eble iu, uil el ili aliĝos al Eŭropo-Demokratio-Esperanto. Kiu scias? Karaj membroj de Eŭropo - Emokratio -Esperanto,
vizitu la retforumon "Eszperantó - a középfokún túl", por orientiĝi.
https://www.facebook.com/groups/postmezgrada/?hc_ref=SEARCH
-----------------------------------------------------------------------------
Invito por prelego
Ni invitas al la venonta EDE (Euxropo-Demokratio-Esperanto) kunveno kiu estos je la 27-a (jxaudo) de aprilo , en 2017, 17.30 horo.
Temo: - Demandoj al la Hungarlanda politikaj partoj
(detaloj troveblaj en la hejmpagxo ankaux)
- Prelego pri CEU -Centra Euxropa Universitato- (20 minutoj) de Eugeno Macko
Loko: Domo de la Kultura Esperanto Asocio
adreso:1091. Budapest, IX. Üllői strato 95. I.etagxo
Ni varme bonvenigas, ni atendas vian partoprenon
Estraro de EDE
Bonvolu reagi cxu vi povas veni.
Mi atendas vin!
----------------------------------------------------------------------------------
2017. február 22. /szerda/ 17.30 órától
Előadó: Dr. Wacha Balázs, az EDE tagja
Téma: Interlingvisztika az Eötvös Loránd Tudományegyetemen
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség székhelye /cím: Budapest, IX. Üllői út 95. I.em.
Az előadás eszperantó nyelven történik.
Kiun interesas por prelego de S-ro Blazio Vaha, tiu povas aŭkulti la prelegon, se alklakas la suban hiperligon!
Aki érdeklődik Dr. Wacha Balázs előadása iránt, meghallhathatja az alábbi linkre kattintva!
2016. november 24. /csütörtök/ 17.30 órától
Előadás: Heé Veronika az ELTE docense, az EDE tagja
Téma: EU és a nyelvi kérdés a Brexit után
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség
1091. Budapest, IX., Üllői út 95. I. emelet
--------------------------------------------------------------------------------------
2016. október 27. /csütörtök/ 16.30 órától
Előadó: Nemere István író, műfordító
Téma: Magyarázatok „Magyarország története” c. könyvéhez
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség
1091. Budapest, IX., Üllői út 95. I. emelet
-------------------------------------------------------------------------------------
2016. március 10. /csütörtök/ 17.30 órától E L Ő A D Á S
Előadó: Dr. Matykó Jenő az EDE Federáció elnökhelyettese
Téma: „ Dialogiko de la historio”
A történelem dialógikája
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség
1091. Budapest, IX., Üllői út 95. I. emelet
---------------------------------------------------------------------------------------
2015. április 09. /csütörtök/ 17.30 órától E L Ő A D Á S
Előadó: Ertl István
Téma: "Az európai nyelvpolitika és az eszperantó"
"Europaj lingvaj politikoj kaj Esperanto"
Helyszín: Eszperantó Alapítvány székhelye
( Lingva Lernejo de Szilvási László )
/cím:1091. Budapest, IX. Üllői út 95. I.em. 49./
---------------------------------------------------------------------------------------
Kommentár PETIK JÁNOS előadásához:
Tegnap, (2015.03. 20-án) az Európa - Demokrácia - Eszperantó (EDE) szervezésében, az Eszperantó Központ és Nyelviskola egyik tantermében (Bp., Üllői út 95) meghallgattuk Petik János előadását, melynek előre megadott témája ez volt: "Egységes népet az egységes Uniónak!", alcíme pedig ez: "Egy elképzelés az E ellen emelt védőfal áttörésére". Az előadás érdekes, lendületes, nyelvileg is vonzó és mintaszerű volt, és termékenynek mondható vitát vezetett be. Egyik alapvető gondolatát az *Eszperantó, a középfokún túl* fórumának tagjai már ismerhetik. Hogy az eszperantó az Európai Unió keretei között a gyakorlatban is széles körben váljék használatossá, ahhoz valószínűleg az is szükséges, hogy az eszperantót alkalmazók létező szervezetei a maguk nevében is képviseletében már m o s t evidensnek tekintsék és kifejezzék, hogy az EU intézményeihez fordulva az eszperantó használata értelemszerűen joguk kell hogy legyen, ezért 1) gyakorlatban (egyszerűen) ezt fogják tenni, eszperantóul fognak "folyamodni", 2) elvárják, hogy az EU ezt mind gyakorlatában, mind az elismerés és az elvek síkján, egyetértőleg fogadja. Petik János az eszperantót alkalmazók között szeretné viszontlátni azt a (korábbi) mozgalminak mondható szellemet, amely egyfelől szükséges a fentieknek megfelelő többé-kevésbé k ö z ö s fellépéshez (különféle eszperantó szervezetek összefogásához), másrészt a szélesebb társadalom köreiben való g y a k o r l a t i nyelvalkalmazás intenzív ösztönzéséhez vezetne, például és elsősorban a turizmus területén. Kitért arra is, hogy az Európai Unión belüli (talán kulturálisnak és politikainak mondható) szerves együttműködésének, az EU lakossága közösségivé válásának, és az EU-lakosság, EU - polgárság szerves politikai közösségé válásának az eszperantó (integráló) eszköze volna, és az eszperantó mostani alkalmazóinak példája, mintája és szelleme ebben a szerves közösségivé válásban pozitív szerepet töltene be. - Mint minden hasonló témájú eszmecserében, nem kerültük el, hogy a sokértemű, hol metaforikusan, hol valamely szaknyelvi értelemben használt nép, ország, közösség szavak értelmezését kölcsönösen "firtassuk", Petik János és a közönség - véleményem szerint – gondolatébresztő módon, termékenyen tudott vitatkozni, még ha a vita hevében olykor elvetettük is a sulykot. Elfogadhatjuk, hogy jó volna, ha az EU-n belül a lakosságnak (EU-polgárság?) fokozatosan valóban szerves politikai közösséggé válna (amely többek szerint nem zárja ki az etnikai, nemzeti-nemzetiségi, kulturális sokszínűséget). Bízhatunk abban, hogy ebben a dologban az eszperantó, mint nyelvi eszköz és az eszperantó nemzetközi közösségek szokásainak, hagyományainak, gondolatainak java pozitív szerepet fog betölteni. Mindamellett a lényeg - Petik János szellemében szólva, az, hogy mindennek elősegítésére magunkat és az eszperantó alkalmazóinak legalább egy részét eredményesen mozgósítsuk. Érezhetőleg nem volt köztünk teljes egyetértés és nem is próbáltunk egyetértésre jutni abban a tekintetben, hogy az eszperantóval foglalkozókat a fentiek tekintetében kezelhetjük-e, illetve mennyire kezelhetjük egységesen. - A magam részéről elégedetten tértem haza (és nyugovóra), hiába tudom, hogy nem minden kérdést zártunk le megnyugtatóan. Egységesek voltak a jelenlévők abban a tekintetben, hogy a Franciaországból elindult TUJ- kezdeményezés népszerűsítését mindannyian folytatjuk. Ebben a számítógéphez kevéssé értők segítségre szorulnak. Mint a magyarországi EDE tagja, én is köszönöm a többi tag és nem tag (vagy családtag) megjelenését,Petik Jánosnak pedig az érdekes, értékes és hatásos előadást.
WACHA Balázs (Blazio VAHA)
----------------------------------------------------------------------------------
Petik János turisztikai (jellegű, témájú) kezdeményezését fontolgatva belenéztem Máthé Árpád nagy bibliográfiájába, s ott ezt láttam
(342. l., 4065.tétel):
Esperanto Parolata en komerco kaj turismo- (Tiel katalogis CDELI (2007)- Adresaro de la entreprenoj kiuj uzas Esperatnon: hoteloj, restoracioj, magazenoj, aŭtomobilejoj, informejoj ktp. Rlf. Maurice Rétot. Paris. (FR).
Minimum: történeti adalék. Máthé Árpád informátora Ana Maria Molera.
Az UEA katalógusában (Libroservo) elég sok útikönyv, útleírás, városismertető van, ezek is "előzmények".
WACHA Balázs (Blazio VAHA)
-------------------------------------------------------------------------------------------
2015. március 20. /péntek/17.30 órától E L Ő A D Á S
Helyszín: Eszperantó Alapítvány székhelye
/cím:1091. Budapest, IX. Üllői út 95. I.em. 49./
Előadó: Petik János tanár
Téma: Egységes népet az egységes Uniónak!
(alcím: Egy elképzelés az E ellen emelt védőfal áttörésére).
-----------------------------------------------------------------------------------
MEGHÍVÓ
Tisztelt Eszperantisták, nem Eszperantisták és EDE tagok!
Az Európa – Demokrácia - Eszperantó /EDE/ elnöksége szeretettel meghívja Önt a soron következő előadásra.
Időpont: 2014. április 24./ csütörtök 18.00 órától
Előadó: Dr. Matykó Jenő az EDE Federáció elnökhelyettese
Téma: Mi a kultur-ökológia ?
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség
1091. Budapest, IX., Üllői út 95. I. emelet
Egyebek: A magyarországi politikai pártok állásfoglalása a nyelvi demokráciával kapcsolatosan
--------------------------------------------------------------------------------------
Kellemes Húsvéti Ünnepeket kíván:
az EDE Elnöksége
INVITO
Estimataj kaj karaj Esperantistoj, ne Esperantistoj kaj EDE membroj!
La estraro de Europo Demokratio Esperanto / EDE - Hu / invitas vin al la prelego de Matyko Jenő vicprezidento de EDE Federacio.
Tempo: 18.00 horo je la 24-a aprilo, jxaudo 2014.
Temo: Kio estas kulturokologio?
Aliaj: La opinio de la Hungaraj Partioj pri la lingva demokratio.
Loko: „Kultura Esperanto Asocio” ( Lingva Lernejo de Szilvási László )
1091. Budapest, IX., Üllői strato 95. I. etagxo
Kun amikaj salutoj,
Agrablajn Paskajn Festotagojn deziras:
Estraro de EDE-Hu
-------------------------------------------------------------------------------
2014. március 21. péntek/ 16.00 órától
Előadó: Lu Wunsch Rolshoven berlini eszperantista
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség székhelye /cím: Budapest, IX. Üllői út 95. I.em.
éma: Tömegkommunikációs viszonyok
Amaskomunikilaj Rilatoj
--------------------------------------------------------------------------------------
2014. február.13. csütörtök/ 17.30 órától
Előadás: Kabók István történelem tanár
Helyszín: Kulturális Eszperantó Szövetség székhelye,cím: Budapest, IX. Üllői út 95. I.em.
Téma: Magyarok a Délvidéken
Temo: Hungaroj en la Sudprovonco
-------------------------------------------------------------------------------------
2013. október. 17. /csütörtök/18.00 órától
Előadás
Helyszín: Magyar Eszperantó Szövetség Székhelye
OKISZ Irodaház- 1146. Budapest, XIV. Thököly út 56/60.
Előadó: Dr. Wacha Balázs
Téma: Történeti áttekintés: külső és belső viszonyulás-típusok az eszperantó nyelvhez.
Eksteraj kaj internaj rilat-tipoj, atitudoj al Esperanto, tra la historio
----------------------------------------------------------------------------------------
2013. november 21. /csütörtök/18.00 órától
